Vijf jaar geleden hoorde ik voor het eerst in mijn leven de term ‘jonge mantelzorger’. Ik had een meeting op het kantoor van de gemeente Utrecht en zij vroegen aan Youngworks om een campagne te ontwikkelen om meer bewustwording te creëren rondom het jonge mantelzorgschap bij jongeren. Toentertijd voelde het thema ver-van-mijn-bed. Ik was er persoonlijk nooit mee in aanraking geweest.
Dit artikel van Roxanne Hehakaija verscheen eerder op de blog van jongerencommunicatiebureau Youngworks.
Na de eerste Week van de Jonge Mantelzorger in Utrecht hebben we het project – samen met Markant, centrum voor Mantelzorg – naar Amsterdam gebracht. Vijf jaar later, heb ik net de vierde Week van de Jonge Mantelzorger afgerond, dit keer op vijf Amsterdamse scholen en met voor het eerst een uitstapje naar het Roc van Nijmegen. Met een karavaan van jonge mantelzorgambassadeurs trok ik langs de scholen.
Ook dit jaar maakte het project veel los bij zowel leerlingen, studenten, docenten als bij mijzelf. Inmiddels heb ik meer dan 200 lessen over mantelzorg gegeven op 30 verschillende scholen en 25 talkshows bijgewoond, met meer dan 1.500 leerlingen en studenten. En is de Week van de Jonge Mantelzorger één van de meest bijzondere projecten die ik voor Youngworks mag doen.
Wat is de geheime formule achter het succes van dit project? En kun je deze formule ook inzetten om andere thema’s bespreekbaar te maken bij jongeren? Ik vind van wel en heb hieronder daarom de vijf belangrijkste inzichten op een rij gezet.
Jonge mantelzorgers
Maar eerst nog even over het thema mantelzorg. Een op de tien jongeren heeft er volgens het SCP in Nederland mee te maken. Uit onderzoek van Markant op Amsterdamse scholen liggen die cijfers in Amsterdam nog veel hoger. Tijdens de vele mantelzorglessen die ik heb gegeven werd keer op keer duidelijk dat in elke klas, van praktijkonderwijs tot aan het gymnasium, jonge mantelzorgers ruimschoots worden vertegenwoordigd. Veel jongeren vinden het vanzelfsprekend om de zorg voor een gezinslid op zich te nemen. Het gevaar is echter dat de taken en de daarbij behorende emotionele belasting hen zo bezighouden dat er geen ruimte is om te werken aan hun toekomst. Ze komen in de knoop met hun huiswerk, kunnen niet altijd afspreken met vrienden of vriendinnen en ze vinden het lastig om over hun thuissituatie te praten. Goede en tijdige ondersteuning is belangrijk om problemen nu en op latere leeftijd te voorkomen.
‘Ik praat veel met mijn studenten en weet over het algemeen goed wat er in de groep speelt. Maar ik heb vandaag verhalen gehoord waar ik niks vanaf wist.’ – docente ROC van Nijmegen
1. Jongeren kunnen goed luisteren, als je ze raakt
Hoogtepunt van de Week van de Jonge Mantelzorger zijn de talkshows. In de talkshows komen alle klassen die hebben meegedaan aan de voorbereidende lessen bij elkaar. In een gymzaal, kantine of geïmproviseerd klaslokaal doen meer dan 150 jongeren actief mee aan een 1,5 uur durende programma. Ik verbaas me keer op keer over hun betrokkenheid. Zodra de jonge mantelzorg ambassadeurs hun persoonlijke verhaal vertellen kun je een speld horen vallen. Na de verhalen vragen de leerlingen en studenten onze ambassadeurs de hemden van het lijf. De jongeren nemen de talkshow eigenhandig over. Daarbij helpt het dat we de ambassadeurs introduceren met een kort filmpje, dat een intiem kijkje geeft in hun leven.
Daarna krijgen de ambassadeurs om de beurt het woord. Ze vertellen wie ze zijn, voor wie ze zorgen en wat voor impact dit heeft op hun leven. Vervolgens mag het publiek vragen stellen. De ambassadeurs krijgen elke groep stil, van jong tot oud, van vmbo-kader tot aan havisten, van 50 tot 200 jongeren. Dit jaar mocht ik als presentator de talkshows hosten en kon ik vanaf de eerste rij aanschouwen hoe ze met respect naar elkaar luisteren, elkaar laten uitpraten en vragen stellen. ‘Maar waar is je vader in dit verhaal?’, ‘Hoe houd je dit vol elke dag?’, ‘Kun je nog wel uitgaan?’ Daar zit voor mij de magie. Ze bepalen zelf waar ze het over willen hebben en hoe ze dat willen doen.
2. Jongeren doen alleen mee als ze zich veilig voelen
Zet 100 leerlingen zonder voorbereiding in de aula en ga direct de diepte in. Dat werkt natuurlijk niet. Als voorbereiding op de talkshow krijgen alle jongeren met hun klas een les over het jonge mantelzorgschap. Wat zijn jonge mantelzorgers? En ben ik het misschien zelf wel? De les is zodanig opgebouwd dat jongeren bij de climax van de les gestimuleerd worden om over hun thuissituatie te vertellen. Aan de hand van stellingen bouwen we op naar de cruciale vraag ‘heb jij iemand in jouw directe omgeving die ziek is?’ Inmiddels heb ik de les al meer dan 200 keer gegeven en keer op keer durven jongeren, in een les die maar 45 minuten duurt, zichzelf bloot te geven door te gaan staan bij deze stelling. Zodra er jongeren staan is het belangrijk om de sfeer van de klas goed aan te voelen. Zo bepaal je in hoeverre je de jongeren hun verhaal laat vertellen. Eerst leg ik duidelijk de regels uit: als iemand zijn verhaal vertelt zijn we stil en wordt er niet gelachen of spottend gereageerd. Vervolgens vraag ik of de jongere zijn of haar thuissituatie wil delen. Wil hij of zij dat niet, dan is dat ook goed. Alleen opstaan zegt ook al veel.
Door vanaf het begin van de les in te zetten op duidelijkheid, onzekerheden weg te nemen en vrijheid te geven, creëer je een veilige sfeer in de klas en agendeer je het thema.
‘Ik had eerst geen zin in een les over mantelzorg en dacht: ‘Wat hebben wij daar nou mee te maken?’ Ik had nooit verwacht dat de les zo interessant zou zijn en hoe belangrijk dit onderwerp is om met je klas te bespreken.’ – studente ROC van Amsterdam College West
3. Breng jongeren in beweging
Het is best wel logisch dat jongeren in eerste instantie niet staan te springen om een les over mantelzorg. Zodra ik het klaslokaal binnen kom en over mantelzorg begin steken de jongeren heus niet onder stoelen of banken dat ze er eigenlijk geen zin in hebben. Des te groter vind ik de uitdaging om ze toch mee te krijgen in het thema. Dat lukt tot nu toe goed, omdat de voorbereidende les niet alleen bestaat uit het delen van kennis, maar juist gaat over het koppelen van deze kennis aan de jongeren zelf. De les gaat over hén.
Maar niet alleen dat: ik wil ze ook letterlijk in beweging brengen, omdat ik zelf ook moeilijk stil kan zitten. 200 leerlingen uit meerdere klassen in één ruimte krijg je niet gelijk muisstil. Ze vinden het spannend, er zijn vreemde mensen op bezoek en ze zijn druk. Breng ze daarom letterlijk in beweging. Wij starten de talkshow met een Ren-je-rot-quiz. Dan ontstaat er een gezonde chaos waarbij een hoop energie vrijkomt en de jongeren de ruimte krijgen om te doen waar ze goed in zijn: met elkaar kletsen, lawaai maken en van de ene naar de andere hoek rennen. Daarna is het tijd voor het gesprek met de ambassadeurs en kunnen ze geconcentreerd naar de ambassadeurs luisteren.
4. Kwetsbaarheid is krachtig
De persoonlijke verhalen van de ambassadeurs staan centraal in het project. De ambassadeurs trainen we op het delen van hun verhaal. Praten over je gehandicapte broertje of je verslaafde moeder is niet makkelijk en zeker niet als het voor een grote groep leeftijdsgenoten is. Toch doen ze mee. Één van de belangrijkste redenen waarom de jonge mantelzorg ambassadeurs meedoen aan het project is omdat ze hun verhaal kwijt willen.
‘Ik durfde nooit over mijn thuissituatie te praten. Sinds ik meedoe aan de week vind ik het belangrijk dat andere jonge mantelzorgers ook hun verhaal vertellen. Het hoeft niet voor een groot publiek te zijn, maar praat erover met iemand die je vertrouwt.’ – Viroen, jonge mantelzorg-ambassadeur
We organiseren in aanloop naar de Week pizzasessies. Daar trainen we de ambassadeurs op spreken in het openbaar en bespreken we met elkaar in hoeverre zij hun persoonlijke verhaal willen delen, zodat ze zich te allen tijde comfortabel en veilig voelen. Doordat de ambassadeurs hun verhaal delen zijn ze kwetsbaar, maar dat maakt ze tegelijkertijd heel krachtig. De persoonlijke verhalen gaan over de kracht van de ambassadeurs en niet over het feit dat ze zielig zijn. Door hen zo in hun kracht te zetten zijn ze een rolmodel voor anderen. Jonge mantelzorgers in het publiek voelen dat ze niet de enige zijn en jongeren die geen mantelzorger zijn vinden het knap dat de ambassadeurs zo sterk zijn. Regelmatig delen ook leerlingen op de deelnemende scholen spontaan hun persoonlijke verhaal.
Iedereen speelt een belangrijke rol
Goede voorbereiding geldt niet alleen voor de jongeren, maar ook voor de betrokken docenten en mentoren. Het kan een hels karwei zijn om een project goed in te bedden binnen een school. Voor het slagen van een project maakt het nogal uit of de betrokken docenten het nut van het project inzien. Daarom is de workshop voor docenten een onderdeel van het project. In deze workshop geeft Markant de docenten kennis en handvatten voor het her- en erkennen van een mantelzorger. Zo blijft het gesprek niet alleen onder de jongeren leven, maar hebben de docenten ook een belangrijke rol in het proces.
De beste lessen gaf ik op scholen waar docenten actief betrokken waren in de klas en de docenten het project niet als een ‘extra last’ zagen. Op die scholen werk ik het liefst, omdat ik wist dat de lessen en de talkshow zowel docent als jongere raakten en het gesprek niet stopte na mijn vertrek. Denk er daarom altijd aan om niet alleen de jongeren te betrekken, maar ook hun directe omgeving.
Deelt u als docent bovenstaande tips om jongeren in beweging te krijgen? Of heeft u nog een goede aanvulling op dit lijstje? Laat uw tips en suggesties achter via onderstaand reactieformulier.
