School:Islamitische basisschool El Habib in Maastricht
Geeft les aan: groep 5, geeft handvaardigheid en is leerkracht van de levelwerkgroep (plusgroep)
Aantal jaar voor de klas: 28 jaar
Juf Françoise filosofeert met de kinderen op school.
Hoe ziet dat eruit, een filosofieles met kinderen?
Ik lanceer een thema of een zin in de klas. We stellen hardop vragen en dan krijgen de kinderen denktijd. Daarna reageren ze en luisteren ze naar elkaar. Zo vormen ze een mening. Die mening mogen ze ook tijdens het gesprek veranderen.
Kun je een voorbeeld geven?
Een keer nam ik tien kaartjes mee van verschillende personen: juf, moeder, politieagent, oma. Ik vroeg de klas: naar wie luister je het beste? De kinderen moesten ze in volgorde van belangrijkheid leggen. Als je er goed over nadenkt, is het een stuk moeilijker dan het lijkt.
Filosofeer je alleen met de plusgroep?
Met de levelwerkgroep is het anders. Deze kinderen denken dieper over een vraag na. Daarbij is het makkelijker om een gesprek in een kleinere groep te leiden. Maar ik filosofeer ook met de hele klas. Centraal, in groepjes met elkaar en in tweetallen. De visie van de school is dat we de kinderen veel laten praten. Dat is goed voor de taalontwikkeling.
Kun je met alle leeftijden filosoferen?
Ja, je kunt met kleuters ook heel goed filosoferen. De onderwerpen en de lengte van de les zijn wel anders. Een leuke vraag voor de onderbouw is bijvoorbeeld: hebben dieren ook gevoelens? Met groep 5 heb ik het prentenboek ‘De steen’ gebruikt en de kinderen gevraagd: ‘Van wie is die steen? Wanneer is iets van jou en iets van mij? Of is het van ons allemaal?’
Met groep 8 kun je stellingen doen, bijvoorbeeld over vrijheid van meningsuiting. Dan begin ik met iets wat politici geroepen hebben.
Welke rol neem jij als leerkracht in?
Als leerkracht blijf ik zelf neutraal. Dat vind ik heel belangrijk. Sommige kinderen hebben veel respect voor leerkrachten en nemen daarom mijn mening over. Ik ben de gespreksleider en het voorbeeld in hoe je goed naar elkaar luistert. Verder moet ik zorgen voor een veilige omgeving waarin je je mening kunt geven.
Bereid je zo’n les van tevoren voor of ontstaat die spontaan?
Je moet een filosofieles echt voorbereiden. Dat hoeft niet ingewikkeld te zijn of lang te duren. Ik neem iets concreets als aanleiding, zoals een voorbeeld uit het dagelijks leven, een dilemma of een foto. Het is makkelijker om iets te laten zien en daarop voort te borduren. Daarnaast plan ik de tijd; twintig tot dertig minuten is best lang voor een filosofieles. Maar in de bovenbouw is dat soms wel nodig.
Komt er nooit spontaan een filosofievraag op?
Zeker wel. Bijvoorbeeld na het kijken van het Jeugdjournaal. Kinderen hebben ook zelf bepaalde vragen over iets. Daar maken we regelmatig tijd voor. Niet altijd meteen, maar dan plan ik dat in. Zo kregen we laatst een muziekles van een vriendin die een viola da gamba meebracht. Aan het eind mochten de kinderen reageren. Een jongetje zei: ‘Ik vond het bijzonder en voelde me krachtig door de muziek.’ Daar heb ik later een filosofieles aan gekoppeld. Ik liet vijf soorten muziek horen en vroeg: ‘Wat doet het met je? Hoe kan dat nou dat je van het ene muziekje verdrietig wordt en van het andere niet?’
Hoe maak je er tijd voor in je lesprogramma?
Tijdens de remediëringsweken in mijn methode heb ik vaak tijd over. Of ik integreer het in andere lessen. Filosoferen is namelijk ook woordenschat. Laatst ging de taalmethode over ‘de ruimte’. Een mooie vraag is dan: zou er leven zijn buiten de aarde?
Ook heeft het te maken met prioriteiten stellen. Je moet het jezelf en de klas gunnen. En het hoeft geen uren te duren, hè? Je kunt in vijf of tien minuten al een vraag stellen.
Waarom wil je graag filosofiegesprekken met de kinderen voeren?
Ik vind het belangrijk om een brede wereld de school binnen te halen. En dat je leert dat je mening telt, ook als je jong bent. Niet iedereen krijgt dat van huis uit mee.
Bij filosofie krijgen ze de kans om zelf na te denken, in plaats van te herkauwen wat anderen zeggen. Verder leren ze veel sociale vaardigheden: respect voor een andere mening, goed luisteren, begrip tonen, niet meteen een conclusie te trekken. En het is goed voor de groepsvorming.
Kun je daar een voorbeeld van geven?
Via filosoferen leer je elkaar beter kennen. Vorige week hield een kind met een syndroom een presentatie. Dat was ons idee, want hij werd wel gedoogd, maar niet echt gezien door de klas. Hij vertelde dat hij voor het eerst geopereerd was toen hij zeven dagen oud was en dat hij elke nacht slaapt met een soort brace. Hij zei dat hij heel geduldig was en tegen pijn kon. Toen heb ik de presentatie stilgezet, want je gaat snel over zo’n uitspraak heen. Ik vroeg de klas: ‘Wat betekent dat? Waar heeft hij het over? Kun jij ook tegen pijn?’ Veel kinderen konden dat niet. Het begrip voor hun klasgenoot groeide enorm.
Wat wil je andere leerkrachten meegeven?
Maak tijd om te praten met en te luisteren naar je leerlingen. Tijd én rust.
