Bij een hoogbegaafde leerling denken we vaak als eerste dat hij of zij veel intellectuele capaciteiten bezit. Een hoog IQ wordt inderdaad regelmatig geassocieerd met hoogbegaafdheid. Maar er komen meer kenmerken bij kijken. Dat maakt het onderwerp complex. Hoe kun je hoogbegaafde leerlingen herkennen? En hoe kunnen we hun nieuwsgierigheid inzetten om vaardigheden optimaal te ontwikkelen?
Dit artikel is geschreven door Jason Fredrick van Eunen (Nieuwsgierig Denken) en Colette van Triest (Hart voor Talent). Met Nieuwsgierig Denken deelt Jason Fredrick kennis over hoe je nieuwsgierigheid kunt stimuleren in het onderwijs. Colette is een expert op het gebied van hoogbegaafdheid en begeleidt scholen, ouders en kinderen.
Nieuwsgierig naar hoogbegaafdheid
Vroeg signaleren kan al vanaf hele jonge leeftijd. Hoogbegaafde kinderen hebben vaak opvallende kenmerken in hun ontwikkeling. Bij jonge kinderen spreken we nog niet van hoogbegaafdheid maar van een ontwikkelingsvoorsprong. Hoe uit zich dit dan precies? Deze kinderen hebben jong al een erg lange spanningsboog voor onderwerpen die ze interessant vinden. Ze pikken snel nieuwe kennis op en hebben een buitengewone woordenschat en zinsopbouw om mee te communiceren. Vaak zijn ze creatief sterk in het leggen van (causale) verbanden en kunnen ze volledig opgaan in hun nieuwsgierigheid. Hun intrinsieke motivatie om complexe onderwerpen te ontdekken is groot. In het basisonderwijs kun je dit onder meer herkennen aan tekeningen met veel details. Vergeleken met leeftijdsgenoten praten ze vaker over minder voor de hand liggende onderwerpen. Daarnaast vinden zij weinig aansluiting bij kinderen van hun leeftijd en lopen ze vaak voor in hun sociale – en/of emotionele ontwikkeling.
Vaardigheden zijn niet vanzelfsprekend
Dat een kind hoogbegaafd is, betekent niet dat het ook direct uitzonderlijk presteert. Juist onderpresteren is een veelvoorkomend probleem en daarmee een grote uitdaging binnen het onderwijs voor deze leerlingen. Niet naar potentie presenteren kan veroorzaakt worden door ‘luiheid’; het kind is gewend om zich niet in te hoeven spannen (‘ik kan het allemaal wel’). Of het heeft op jonge leeftijd essentiële vaardigheden niet goed ontwikkeld doordat het aanbod destijds niet toereikend was. Waar jongens vaker frustratie tonen als de lesstof niet uitdagend is, passen meisjes zich eerder juist beneden hun niveau aan. Met name daarom is het bij meisjes lastig te herkennen of er sprake is van onderpresteren.
Invloed van de omgeving
Om de potentie van een hoogbegaafd kind tot bloei te laten komen, is de invloed van de omgeving doorslaggevend. Ouders, vriendjes en zeker leerkrachten maken hierin het verschil. Bevinden de leerlingen zich in een rijke leeromgeving waarin zij actief worden uitgedaagd? En kunnen ze in die omgeving hun nieuwsgierigheid kwijt? Hulp durven vragen is vaak een uitdaging voor hoogbegaafde kinderen. Zij ervaren hulp vragen soms als ‘falen’. Als omgeving zorg je voor een vruchtbare basis om hun vaardigheden verder te ontwikkelen door actief te laten zien dat ‘fouten’ maken mag en dat vragen stellen deel van het leerproces is. Dit kun je doen door ook jezelf vragen te stellen en jouw eigen fouten bespreekbaar te maken.
Prikkelen van nieuwsgierigheid is essentieel
Hoogbegaafde kinderen hebben, net als alle kinderen, ondersteuning nodig om hun nieuwsgierigheid te kunnen volgen en hun talenten te benutten. Geef jij onderwijs aan hoogbegaafde kinderen? Dan zijn dit een aantal tips die je in de lesstof kunt verwerken, zodat je hun nieuwsgierigheid prikkelt:
- Zorg voor verrijking met een hoge moeilijkheidsgraad en open opdrachten waarin de kinderen een beroep kunnen doen op hun creativiteit. Stel vooraf, bij voorkeur samen met de leerling, een doel en succescriteria op om opbrengstgericht te werken. Te denken valt aan: ‘achter elke zin staat een punt’ of ‘de gebruikte bronnen zijn genoteerd’.
- Geef ze niet alleen uitdagende, maar ook nieuwe leerstof. Laat ze kennismaken met onontdekte gebieden waarin ze geïnteresseerd kunnen raken. Je kunt de leerlingen ook zelf vrijheid hierin geven. Stel ze bijvoorbeeld de vraag: ‘Waar zou jij nog meer van willen weten?’
- Stimuleer een onderzoekende houding die aanzet tot actief denken (problem-solving) en die het hogere orde-denken (analyseren, evalueren en creëren) aanspreekt. Van belang is dat de opdracht complex is. Complexiteit is wat hoogbegaafde kinderen leuk vinden en waar ze probleemoplossende vaardigheden mee trainen.
Hoogbegaafdheid is maatwerk
Net zoals ieder kind heeft een hoogbegaafd kind ook een eigen leerstijl én verschillende manieren om zijn of haar nieuwsgierigheid te volgen. Om als leerkracht een hoogbegaafd kind optimaal te ondersteunen, is verbinding leggen tussen jou en de leerling het sleutelwoord. Werken aan een goede relatie is hierin het startpunt. Dus ga bij jezelf na: Wat heeft dit kind specifiek nodig? Waar kan hij of zij helemaal in opgaan? Hoe kan ik deze nieuwsgierigheid op een uitdagende manier blijven prikkelen? Laat je oprechte interesse zien, ga samen op onderzoek uit en je wordt beloond met vele momenten van verwondering.
Tip voor morgen!
Geef hoogbegaafde kinderen ze de kans en mogelijkheden om hun talenten en vaardigheden verder te ontwikkelen met een vrije opdracht waarin ze hun eigen nieuwsgierigheid kunnen volgen. Laat deze opdracht niet eenmalig zijn, maar iets waar ze structureel als verdieping op terug kunnen vallen. Zo geef je ze de mogelijkheid om te specialiseren in een onderwerp dat ze leuk vinden.
Hoe help jij hoogbegaafde kinderen hun nieuwsgierigheid te prikkelen? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
