Een herkenbaar gevoel: je voelt je sterk, alert en verricht moeiteloos je werk. Je hebt het gevoel de situatie volledig meester te zijn en op de top van je kunnen te presteren. Je tijdsbesef verdwijnt tijdelijk achter de horizon en even lijk je buiten onszelf te staan. Plotseling vraagt iemand om je aandacht. Je kijkt verstoord op en je concentratie is weg. Jammer, je was net zo lekker bezig.
Dit verschijnsel hebben we allemaal wel eeens meegemaakt. De Hongaarse psycholoog Mihaly Csikszentmihali benoemde dit verschijnsel als flow. In de theorie van Csikszentmihali is dit ook te vertalen als onder optimale ervaring: het gevoel het leven in eigen hand te hebben. De optimale ervaring wordt meestal bereikt wanneer we ons een doel opleggen dat het uiterste van ons vergt. Concreet: je neemt jezelf voor om een taak uit te voeren en gaat hier helemaal in op. Door de positieve focus heb je controle over de taak en vind je het leuk om deze uit te voeren.
Flow is een een heel wezenlijk en basaal aspect van motivatie. We kunnen zeggen dat flow de drijvende kracht is achter motivatie. Om flow te bereiken, is een belangrijke voorwaarde dat we orde scheppen in ons bewustzijn. Dit betekent dat we onze aandacht moeten richten en ons moeten concentreren op de taak die we willen uitvoeren. Als we dit niet doen, nemen onze gedachten de vrije loop en is de kans groot dat negatieve gevoelens gaan overheersen. Dit leidt tot psychische wanorde. Cruciaal is dus dat ons bewustzijn gefocust wordt op de taak. Dit is een proces van ons zenuwstelsel: de interpretatie van de wereld om ons heen start de activering van het zenuwstelsel. Emoties zijn de aanjagers van dit proces (zie het artikel over de fases van emoties). Het resultaat van dit proces is het in gang zetten van ordening van het bewustzijn. Wij verjagen als het ware alle negatieve gedachten en gevoelens en concentreren ons op de taak die voor ons ligt.
Een andere belangrijke voorwaarde voor flow ervaringen zijn doelen. Al eerder hebben we gezien dat doelen een belangrijke rol spelen. Mensen die doel-georiënteerd zijn verrichten werk niet omwille van toekomstige beloningen (ego-georiënteerd) maar omdat de activiteit op zich bevrediging schenkt. Zij worden dus beloond door de activiteit zelf.
In de komende afleveringen gaan we in op flow in het onderwijs. We zullen zien hoe docenten en scholen leerlingen kunnen helpen om flow te bereiken tijdens het leerproces. In het artikel dat daarop volgt zullen we zien dat flow uiteraard ook een rol speelt bij docenten.
