Ordeproblemen: iedere leraar heeft er weleens last van. Voor de ene leraar gaat het over een gevoel van onmacht dat zo nu en dan de kop opsteekt. Bij een ander zet de klas daadwerkelijk de hele boel op stelten. De sfeer – tussen leerlingen en in de klas als geheel – speelt bij zulke problemen een belangrijke rol. Maar de belangrijkste factor, dát is de leraar zelf.
Dit artikel verscheen eerder op Onderwijsvanmorgen.nl onder de titel ‘Orde in de klas vanaf de allereerste schooldag’
Er is geen gouden recept voor een ordelijke lespraktijk. Het is maatwerk. En al lijkt het als een hele klus, met behulp van de juiste vaardigheden kan iedere leraar – natuurtalent of niet – op ontspannen wijze orde creëren en behouden. “De balans tussen vriendelijkheid en gedecideerdheid, tussen liefdevol stimuleren én de gang van zaken bepalen. Dat is waar het hoofdzakelijk om draait”, stelt orde-expert Veronica Weusten.
Als sociaal pedagoog, organisatieadviseur en ondernemer richt Weusten zich al meer dan vijfentwintig jaar op het ordeprobleem. Dat doet zij door middel van interactieve voordrachten, groepstrainingen, individuele trajecten en crisisinterventies op scholen in alle soorten en lagen van het onderwijs. Weusten: “Het huis van de leraar berust op drie pijlers. Zijn leiderschap over de groep, zijn band met de leerlingen én het kunnen boeien van zijn publiek.” Deze elementen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en vormen samen de hoofdingrediënten voor een ordelijke én plezierige lespraktijk.
Zonder band geen invloed
Het gezag van de leraar gaat hand in hand met de band die hij heeft met zijn leerlingen. Als de relatie anoniem is, heeft de leraar geen invloed. Het adagium van Weusten luidt dan ook: eerst de relatie, dan de les. En dat begint bij de leraar zelf. “De persoonlijke vaardigheden van de leraar vormen de basis van een goed functionerende klas. Van daaruit toon je belangstelling en maak je contact met leerlingen. Een glimlach is de kortste brug tussen twee mensen.” Tenminste, als die oprecht is. Want volgens Weusten hebben leerlingen een gevoelige antenne voor gemaaktheid: “Daar kunnen ze niet zoveel mee. Pas als je jezelf – binnen de grenzen van de beroepsethiek – laat zien, ontstaat er tweerichtingsverkeer.”
Bepaal te allen tijde de gang van zaken
Leerlingen ervaren de combinatie tussen nabijheid en gezag – zó gaan wij het dit schooljaar doen – als de meest gewenste relatie met hun leraar (Brekelmans, 2010). Hij dient dus liefdevol en stimulerend te onderwijzen, maar tegelijkertijd ook de bakens aan te geven. “Het is ontzettend belangrijk dat leerlingen zich veilig voelen bij hun leraar. Pas dan kunnen ze goed leren en zichzelf ontwikkelen. Een leraar die te allen tijde de gang van zaken bepaalt, is de sleutel tot die veiligheid.” Dat betekent niet dat je voortdurend met de harde hand moet regeren. Integendeel zelfs. Een kleine ordeverstoring vraagt om een kleine maatregel. Maar duidelijke omgangsvormen en gedragsregels zijn volgens Weusten wél noodzakelijk voor een fijne orde in de klas.
Zorg voor actieve lessen
De derde pijler heeft alles te maken met boeiend lesgeven: lessen zo inrichten dat leerlingen er maar al te graag hun tanden in willen zetten. Kortom: maak verbinding met hun ervaringen én maak er een spannend geheel van. Haal de introductie van het onderwerp eens uit het dagelijks leven. Put uit eigen ervaring, uit die van leerlingen of koppel de les aan een actuele gebeurtenis. Vergeet ook niet te vragen wat leerlingen al weten over een onderwerp en beloon inhoudelijke inbreng. “En misschien wel het belangrijkste: niet iedere les hoeft voor iedere leerling een feest te zijn. Soms is het ook gewoon saai leren en oefenen. Dingen doen waar je minder gemotiveerd voor bent, hoort tenslotte ook bij het leven. Het gaat, ook hier weer, om de balans.”
Begin van het schooljaar
De eerste les in het nieuwe schooljaar is volgens Weusten zeer bepalend voor de rest van het jaar: “Alles wat je aan het begin goed regelt, hoef je achteraf niet op te lossen met de brandslang. Neem de toren van Pisa: die lijkt onderaan kaarsrecht te staan. Maar als je hem met je ogen volgt, dan zie je dat hij steeds schever en schever staat. Bovenaan wel twee meter! Probeer dat maar eens recht te zetten.”
Deze les staat doorgaans in het teken van de kennismaking. Voor de leraar een uitgelezen kans om te laten zien wie hij is. “Maar”, zo stelt Weusten, “dit is ook hét moment om de geldende omgangsvormen en gedragsregels duidelijk te maken. Bijvoorbeeld dat er tijdens de instructie maar één iemand aan het woord is. En natuurlijk dat er niet wordt gepest. Niet alle kinderen zullen zich hier meteen aan houden. Maar naarmate de band tussen leraar en leerling groeit, groeit ook de vanzelfsprekendheid van deze regels. Een leraar die dat met zijn groep weet te bereiken, creëert een veilig klimaat waarin zijn leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen.”
Wilt u verder lezen over de aanpak van Weusten? In het boekje De geliefde leraar, waarvan inmiddels 40.000 exemplaren zijn verkocht, destilleert Weusten tien thema’s om een geliefde leraar te blijven of worden.
Waar loopt het bij u weleens spaak als het gaat om orde in de klas? En wat doet u daar dan aan? Deel uw ervaringen via onderstaand reactieformulier.
