Een klas is een smeltkroes van allerlei gedachten, denkbeelden en opvattingen over de meest uiteenlopende actuele en maatschappelijke kwesties. Daardoor kan het soms lastig zijn om beladen onderwerpen klassikaal te bespreken. Met deze 5 tips leid je zo’n gesprek in goede banen.
Vrijheid van meningsuiting, extremisme, homoseksualiteit, discriminatie, islamfobie, antisemitisme, vluchtelingen, plotselinge ingrijpende gebeurtenissen zoals aanslagen: allemaal voorbeelden van thema’s die heel wat verschillende emoties en reacties kunnen oproepen. Wanneer het gaat om maatschappelijk gevoelige onderwerpen, kunnen met name jonge mensen er extreme of ongenuanceerde ideeën op nahouden. Een op de vijf docenten vindt het dan ook lastig om beladen onderwerpen klassikaal bespreekbaar te maken.
Toch is het aangaan van de dialoog erg belangrijk. Het bereidt leerlingen voor op een actieve maatschappelijke rol in de samenleving, leert ze kritisch denken en het draagt bij aan de ontwikkeling van interpersoonlijke vaardigheden. Daarnaast leert het hen reflecteren op (controversiële) actuele onderwerpen en kan het een goede sfeer in de klas bevorderen. Toch gaan sommige docenten moeilijke gesprekken of discussies liever uit de weg omdat ze kunnen leiden tot polarisatie, welles-nietes-standpunten of tot het vergroten van de vooroordelen en onderlinge frustratie. Met de volgende tips kun je onderwerpen wél bespreekbaar maken in de klas:
Tip 1: voorbereiding
Bedenk van tevoren hoe je het klaslokaal inricht. Met een kringopstelling creëer je bijvoorbeeld een vertrouwende en intieme sfeer, waarbij alle leerlingen elkaar kunnen aankijken. Ook kun je ter inleiding gebruik maken van een korte teaser: denk aan krantenartikelen, filmpjes, stellingen, cartoons, waargebeurde verhalen, etc. Bedenk vooraf welke bedoelde én onbedoelde associaties de teaser kan oproepen bij leerlingen. Schat daarnaast in hoe het is gesteld met de sociale veiligheid in de klas. Op basis daarvan zou je kunnen kiezen voor het wel of juist niet afwisselen van een klassikaal gesprek met een gesprek in kleinere groepjes.
Tip 2: motivatie en doel
Waarom gaan we hierover praten? Hoe ziet de gespreksvorm eruit? Welke rol vervul jij als docent. Motiveer bij aanvang van het gesprek waarom je ergens over wilt hebben en op welke manier je dat aanpakt. Kijk na afloop van de les terug op het verloop en de opbrengst ervan en geef aan of er op een ander moment nog verder op ingaat. Onderzoek met de leerlingen welke conclusies er op basis van het gesprek kunnen worden getrokken en waar jullie elkaar wél konden vinden.
Tip 3: eigen standpunt en opstelling
Bepaal vooraf hoe je in het gesprek wilt omgaan met jouw eigen opvatting(en) en emoties. Weeg de voor- en nadelen van het geven van jouw eigen standpunt af. Draagt het bij aan de discussie? Of misschien juist niet? Wees je ervan bewust dat het delen van eigen standpunten gevolgen kan hebben voor hoe leerlingen je zien. Bedenk goed of het motiveren van jouw eigen standpunt behulpzaam is, of dat het bij leerlingen juist nieuwe vragen en/of zorgen zou kunnen oproepen.
Tip 4: omgangsregels
Bespreek voorafgaand aan het gesprek de omgangsregels die je hanteert. Hierbij kun je denken aan: elkaar laten uitpraten, niemand persoonlijk aanvallen, elkaar behandelen met respect (geen discriminatie of kwetsende opmerkingen), vanuit jezelf spreken en geen generaliserende uitspraken doen. Geef ook aan wat de sanctie is als een leerling de grens overschrijdt. Wees hierin niet meteen te streng; een speelse sanctie kan net zo goed sturend werken. Ook kan het werken met een talking stick – waarbij de leerling die hem vastheeft aan het woord is – helpen bij het bewaren van de rust in het gesprek.
Tip 5: open gespreksklimaat
Volg het principe ‘eerst volgen, dan leiden’. Volgen betekent dat je vertrekt vanuit de onderwerpen en/of standpunten die leerlingen aandragen. Dit doe je onder meer door aandachtig luisteren en goed te observeren. Let hierbij ook op wat timide studenten en probeer ze bij het gesprek te betrekken. Stel daarnaast ook open vragen ter verheldering, reflecteer op het gevoel dat je bij de student denkt op te merken en veer tot op zekere hoogte mee met eventuele weerstand. Door leerlingen de ruimte te geven om te zeggen wat ze vinden en te luisteren naar hun inbreng, laat je zien dat je ze serieus neemt en blijf je met ze in verbinding. Leiden doe je door het gesprek inhoudelijk te sturen: bijvoorbeeld door de leerlingen aan te moedigen om afwijkende ideeën of standpunten aan te dragen, door kritisch door te vragen op de argumentatie van leerlingen en door andere perspectieven ernaast te zetten.
Wil je verder lezen over het bespreekbaar maken van maatschappelijk gevoelige onderwerpen? Lees dan verder in de docenthandleiding Je hebt makkelijk praten van Stichting School & Veiligheid.
Komen er bij jou weleens moeilijke onderwerpen aan bod in de klas? Hoe ga je daarmee om? Laat je tips en ervaringen achter via onderstaand reactieformulier of deel ze via Twitter met #OVM.
