Een goede onderlinge sfeer in de klas is essentieel om goed te kunnen leren. Het is voor leerlingen dan ook belangrijk om geaccepteerd te worden en goed in de groep te liggen. Sociale vaardigheden spelen hierbij een belangrijke rol – al is sociaalvaardig zijn nog geen garantie voor populair zijn. Is dat eigenlijk wel zo wenselijk, populair zijn?
Dit artikel is een bewerking van het artikel ‘Wat maakt een kind populair?’, geschreven door Drs. Tamar de Vos (psycholoog). Het originele artikel verscheen op opvoedadvies.nl: een steunpunt voor iedereen die vragen heeft over opvoeding en problemen met en bij kinderen tussen de 0 en 18 jaar.
Bij veel leerlingen die populair zijn, zien we een aantal dezelfde kenmerken. Deze leerlingen hebben over het algemeen veel zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld. Ze zijn vaak verbaal sterk, een tikje dominant en lijken onafhankelijk te zijn. Iets wat ze in de praktijk eigenlijk vaak niet blijken te zijn, maar daar komen we later op terug. Populaire leerlingen maken duidelijke keuzes en zijn ook duidelijk in het communiceren wat ze willen. Ze zijn opvallend vaak goed in sport. Uiteraard zijn niet alle populaire leerlingen op één hoop te gooien en betreft het hier een algemeen beeld.
Twee groepen
Daarbij kunnen we ook onderscheid maken tussen twee groepen binnen de groep populaire leerlingen. De eerste groep zijn de aardige populaire leerlingen. Zij zijn behulpzaam en vriendelijk, doen het goed op school en zijn niet bang om dit te laten zien. Ze hebben gevoel voor humor, volgen hun eigen weg en durven op te komen voor anderen. Maar er is ook een flinke groep populaire leerlingen die helemaal niet zo aardig zijn. Deze kinderen gedragen zich vaak stoer, zijn brutaal, tonen weinig empathie en kunnen anderen flink pesten. Het zijn leerlingen die vaak de lachers op hun hand hebben – soms ten koste van anderen. Ze hebben meestal een groepje vrienden die hen volgen, wat hen een gevoel van macht geeft. Deze leerlingen laten soms ook gedrag zien dat een tikkeltje antisociaal is. Populair betekent dan ook zeker niet altijd geliefd.
Middelpunt van de belangstelling
Wat de leerlingen uit deze twee groepen gemeen hebben, is hun vermogen om aandacht te trekken en zichzelf in het middelpunt van de belangstelling te plaatsen. De aardige groep doet dit door respect af te dwingen, de onaardige groep meer via angst. Vooral wanneer de puberteit een beetje de kop begint op te steken, wint de tweede groep aan populariteit. Vooral gedrag waarmee een beetje tegen ‘het gezag’ aangeschopt wordt en geëxperimenteerd wordt kan dan bijdragen aan populariteit binnen bepaalde groepen. Zaken als spijbelen, roken en drinken kunnen dan gaan bijdragen aan populariteit.
Maar enkel wat stoer gedrag is natuurlijk niet voldoende, niet iedere rebelse leerling wordt populair. Het uiterlijk speelt vaak toch een rol: populaire leerlingen worden vaak ook fysiek aantrekkelijk bevonden. Maar de juiste outfit of het juiste kapsel hebben is op zichzelf ook niet voldoende. Het zijn leerlingen die initiatief durven te nemen en graag hun zin krijgen en hierin ook een beetje manipulatief kunnen zijn.
Bovenaan in de rangorde
Een populaire leerling verzamelt vaak een groepje vrienden om zich heen die net even iets minder populair zijn. Deze vrienden kijken een beetje op tegen de populaire leerling. De leerlingen binnen deze groep houden elkaars positie wat in stand. De leider van het groepje, de populairste leerling, heeft de anderen nodig om zijn/ haar positie van leider in stand te houden. En de vrienden worden zelf wat populairder omdat ze toegelaten worden tot deze groep.
Je zou denken dat populaire kinderen zich heel erg richten op de leerlingen om zich heen, maar uit onderzoek blijkt dat dit juist niet het geval is. Leerlingen die door hun leeftijdsgenoten als populair aangewezen worden, blijken zich in het contact minder te richten op de ander. Ze lachen ook minder naar anderen, maar als ze lachen heeft dit meer effect. Hiermee wordt hun aandacht of hun lach als het ware een ‘schaars goed’, waar je trots op mag zijn als je het krijgt.
Opvallend is dat populair zijn bij het andere geslacht, niet altijd populair bij seksegenoten maakt. Over meisjes die goed bij de jongens in de smaak vallen, wordt vaak geroddeld en jongens die goed bij de meiden liggen, worden afgedaan als playboy of als halfzacht “want jij trekt altijd op met meiden”
Is het blijvend?
Populair zijn lijkt dus heel aantrekkelijk en populaire leerlingen lijken heel sterk. Maar dat blijkt in de praktijk best tegen te vallen. De positie als populaire leerling is best kwetsbaar. Hoe onafhankelijk deze leerlingen zich ook kunnen voordoen, uiteindelijk zijn ze toch zeer afhankelijk van het oordeel van de groep. Populair blijven vraagt om voortdurende inspanning, het is best veel werk om deze positie in stand te houden. Meisjes doen dit vaak via roddelen en anderen achter de rug om zwart maken. Bij jongens gaat dit wat openlijker door anderen voor schut te zetten.
De positie die een leerling binnen de klas inneemt, wordt grotendeels bepaald door de groep. We zien soms dat een leerling die bovenaan in de rangorde binnen een groep staat, eigenlijk helemaal niet als leuk of aardig beschouwd wordt, maar dat de andere leerlingen dit (nog) niet durven toe te geven. Wanneer één of twee leerlingen dit wel durven te zeggen, volgen er vaak meer en kan de populaire leerling plotseling zijn positie kwijtraken. De dynamiek binnen de klas kan dan vrij plotseling verschuiven en de populaire leerling kan er plotseling uit liggen.
Kun je het afdwingen?
Populair zijn is niet iets dat je kunt afdwingen met de juiste kleding, het juiste (stoere) gedrag of door te gaan roken of drinken. Het is vaak lastig de vinger erop te leggen waarom de ene leerling wel populair wordt en de andere niet. Of het iets is wat je voor je kind moet wensen – populair zijn – is de vraag. Het heeft zeker zijn positieve kanten. Leerlingen de populair zijn hebben veel vrienden, feestjes en aanzien. En populair zijn is zeker goed voor het zelfvertrouwen. Maar het is ook een wankele positie, die steeds bewaakt moet worden en in sommige gevallen dus samen gaat met niet altijd even leuke karaktertrekjes (bij het onaardige populaire kind).
Uiteraard kan je leerlingen wel helpen gewoon goed in de groep te liggen. Door leerlingen weerbaar te maken (hier lees je hoe je daarbij kunt helpen), sociale vaardigheden en regels te bespreken en door leerlingen te leren zich te verplaatsen in en rekening te houden met anderen. Het grootste deel van de leerlingen is noch populair, noch onpopulair. En dat lijkt over het algemeen de prettigste positie.
Wat doe jij om de onderlinge sfeer en rangorde in de klas te optimaliseren? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
