Burgerschap moet een prominentere plek krijgen in het onderwijsaanbod, zo vindt de overheid. Daarom kwam (demissionair) staatssecretaris Dekker met een wetsvoorstel dat voorschrijft aan welke thema’s leerkrachten in het po aandacht moeten besteden. Maatschappijleer als verplicht vak in het po: Heeft het een meerwaarde?
Een basisschool is een oefenplaats voor kinderen waar ze leren omgaan met waarden, normen, andere kinderen en hun omgeving. Daardoor zijn maatschappelijke thema’s niet weg te denken uit het onderwijs en een vak als maatschappijleer lijkt dan ook helemaal geen slecht idee. Toch blijkt uit onderzoek dat veel schooldirecteuren daar niet erg enthousiast over zijn. In het po vindt 62 procent van de directeuren het geen goed plan dat de overheid bepaalt welke thema’s zij moeten behandelen.
Meerwaarde van maatschappijleer
“Maatschappijleer in het po is op zich een goed initiatief”, vindt Merle de Korte, leerkracht in de bovenbouw. “Thema’s als religie, seksuele geaardheid, discriminatie en mediawijsheid behandel je nu los van elkaar en zou je binnen het vak goed kunnen bundelen. Wat betreft vaardigheden is het belangrijk dat kinderen leren hoe ze argumenten onderbouwen, meningen vormen, luisteren en respectvol reageren. Kinderen moeten leren omgaan met verschillende meningen.”
Nu worden thema’s die passen bij maatschappijleer vaak behandeld als versnipperde activiteiten die afhangen van het toeval of de voorkeur van de docent, zegt ook Stichting Leerplanonderwijs (SLO). De effectiviteit van burgerschapsvorming wordt vergroot als hierin meer samenhang en afstemming wordt gerealiseerd. Daarom heeft volgens SLO – die hiervoor al diverse instrumenten ontwikkelde – een systematische aanpak de voorkeur.
Burgerschap uit een boekje?
Toch reageren veel leraren niet erg enthousiast op het voorstel. Omdat het bevorderen van actief burgerschap al sinds 2006 een wettelijk verplichte taak is in het po, besteden ze hier allang aandacht aan: vaak geïntegreerd in andere vakken of naar aanleiding van de actualiteiten. “Ik zoek juist verbinding met bestaande vakgebieden als nieuwsbegrip, sociale vaardigheden, mediawijsheid en geschiedenis”, zegt Nienke Ewalts, leerkracht op een Nijmeegse basisschool. Maatschappijleer is overal, dat vraagt juist om verbinding met andere vakken. “We behandelen een stelling in het kringgesprek of discussiëren naar aanleiding van een item in het jeugdjournaal. Zo zorgen wij ervoor dat onze leerlingen maatschappelijk betrokken blijven. Toevoeging van een extra vak verhoogt slechts de werkdruk.”
Liever actueel
Bovendien speelt juist bij een vak als maatschappijleer de actualiteit een ontzettend belangrijke rol. Een vooraf vastgesteld programma heeft weinig zin als het doel is de maatschappelijke betrokkenheid van kinderen te vergroten. Je hebt dan meer aan de actualiteit als leidraad dan aan een methode. Leerkrachten vragen zich af hoe een methode eruit zou moeten zien in een samenleving waarin de ontwikkelingen elkaar zo snel opvolgen. “Zo’n methode veroudert waarschijnlijk snel”, verwacht Nienke. Actueel digitaal lesmateriaal zou daarentegen juist wel een toevoeging kunnen zijn.
Van vakoverstijgend naar gekaderd
Wat als je straks toch het vak maatschappijleer moet gaan geven? Het grootste knelpunt blijft de tijd. “In het toch al bomvolle lesprogramma moet ruimte komen voor een nieuw vak. Dat betekent dat er van bestaande vakken tijd afgesnoept zal worden,” vreest Merle. Probeer in de andere lessen dan ook niet uit te wijden over de maatschappelijke thema’s, ook al zie je aanknopingspunten. Het is vooral een verandering van aanpak: in plaats van aansluiting te zoeken bij andere vakken, bewaar je maatschappelijke thema’s voortaan voor de les maatschappijleer. Voor meer informatie over de actuele stand van zaken en inspiratie over hoe burgerschap vorm te geven zie ook burgerschapindeschool.nl.
Hoe verwerk jij burgerschapsvorming tot nu toe in je lessen? Lijkt het je wat om van maatschappijleer een apart vak te maken? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
