De dood is een ingrijpende gebeurtenis en rouwen is niet iets dat alleen thuis gebeurt. Ook op school krijg je ermee te maken. Wat kun je als school doen voor een leerling die een ouder verliest? En hoe ondersteun je een klas die rouwt om het overlijden van een klasgenoot?
Dit artikel is eerder verschenen op onderwijsvanmorgen.nl.
In Nederland verliezen jaarlijks 6.000 leerlingen een ouder. Nog eens honderden schoolkinderen overlijden zelf, meldt de krant Trouw. Zo’n ingrijpende gebeurtenis heeft een grote impact op leerlingen én docenten. Elk kind reageert anders op verlies en de heftige gevoelens die daarbij komen kijken. Sommige kinderen trekken zich terug, andere leerlingen ontwikkelen lastig gedrag. Daarom is het belangrijk om er in de klas over te blijven praten en daar de tijd voor te nemen. School is voor leerlingen vaak een fijne afleiding, maar het verdriet nemen ze ook mee.
Hoe werkt rouw precies?
Volgens rouw- en verliesbegeleider Frederike Nusselder krijg je bij rouw te maken met vier ‘taken’: erkennen, herkennen, verkennen en verbinden. Bij iedereen verloopt dat anders: soms werk je aan het een en soms aan het ander. In opdracht van Uitgeverij Malmberg schreef zij voor Praxisbulletin het artikel ‘Rouw in de klas’ met praktische tips voor leraren in de onder-, midden- en bovenbouw. De beleving van verdriet bij kinderen verandert namelijk naarmate ze ouder worden, weet Frederiks. Zo denkt een kleuter dat verdriet iets tijdelijks is, terwijl een leerling uit de bovenbouw beseft dat de dood onomkeerbaar is.
Wees je bewust van het rouwproces
Dat rouwen ook tijd kost, bevestigt rouwcoach en schrijver Chantal Frederiks in het artikel in Trouw. Daarom pleit zij voor meer kennis bij docenten over verschillende rouwstadia. Zo leer je, als school, beter omgaan met het rouwproces van een leerling. Volgens haar hebben scholen nog niet altijd door hoe lang een overlijden impact heeft op een kind. ‘Leraren zijn vaak niet onwillig, ze weten gewoon niet wat er allemaal gebeurt bij een kind dat een dierbare verliest’, zegt Frederiks. Probeer daarom een ongemakkelijk gesprek niet uit de weg te gaan en durf te vragen hoe een leerling zich voelt. Een leerling die rouwt heeft veel aan jouw steun.
Zonder oordeel met leerlingen praten over verlies
Riet Fiddelaers-Jaspers, expert op het gebied van rouw bij kinderen, benadrukt nog eens dat communicatie essentieel is bij rouw. ‘Het gaat erom dat je zonder oordeel in gesprek blijft over wat het overlijden persoonlijk met je doet. Zowel met collega’s als leerlingen. Het ene kind zal er graag en veel over praten, een ander zegt: “Doe mij maar gewoon rekenen.” De ene leerkracht kan het fantastisch begeleiden, een ander laat het liever aan zich voorbijgaan, terwijl het voor de rest een voortreffelijke juf of meester is.’
Geef ook aandacht aan je eigen verdriet
Wat Frederike Nusselder leraren meegeeft: voor een goede begeleiding is het essentieel dat ook jij voorbereid bent. Daarmee bedoelt ze dat het belangrijk is dat je ook aandacht geeft aan je eigen verdriet. ‘Je kunt namelijk pas ruimte geven aan het verdriet van kinderen als je de ruimte hebt gemaakt voor je eigen emoties.’ Ze geeft daarbij een paar tips hoe je dat kunt doen. Stel jezelf bijvoorbeeld vragen. Wat is mijn ervaring met de dood? En in hoeverre heeft dat impact op mijn begeleiding in de klas? Praat erover met iemand die je vertrouwt. Het (samen) lezen van gedichten en verhalen over rouw kan helpen bij het bespreekbaar maken in de klas, maar ook om je eigen verdriet te verkennen.
Maak een rouwprotocol: wat doe je bij een overlijden?
Een van de belangrijkste zaken bij rouw op school is het op orde hebben van een protocol. Wat doe je als school als een leerling overlijdt? Of als een kind een ouder verliest? Elk verlies is anders, net als elk rouwproces. Toch is zo’n protocol een belangrijke houvast bij een heftige gebeurtenis zoals de dood. In een protocol vermeld je bijvoorbeeld zaken als: wie houdt namens de school contact met de familie, hoe licht je leerlingen en klasgenoten in, wordt er een afscheidsdienst georganiseerd? Door het opstellen van een protocol ben jij goed voorbereid.
Deze tips helpen bij het omgaan met rouw in de klas
Wat kun je, naast het opstellen van een rouwprotocol, als leraar en school nog meer doen bij groot verdriet? Er zijn genoeg tips en handvatten over hoe je in de klas omgaat met rouw.
- Maak een speciale rouwkalender met daarop de geboorte- en sterfdag van kinderen en ouders die zijn overleden.
- Sta op Vader- en Moederdag ook stil bij de leerlingen die een ouder hebben verloren.
- Maak, bijvoorbeeld bij het overlijden van een leerling of klasgenoot, een afscheidsboekje in de klas.
- Het overlijden van een leerling heeft ook impact op jou als docent. Wees niet terughoudend om professionele hulp in te schakelen als dat nodig is. Een rouwcoach kan het docententeam ondersteunen.
- Laat aan een leerling merken dat je weet dat hij of zij verdriet heeft. Dat kan al door kleine dingen, zoals een blik, een schouderklopje en af en toe vragen hoe het gaat.
Verder lezen?
- Op praxisbulletin.nl van Uitgeverij Malmberg geeft rouw- en verliesbegeleider Frederike Nusselder ‘EHBO bij rouw’.
- Het platform ‘In de wolken’ belicht een aantal do’s en dont’s bij het omgaan met rouwende leerlingen.
- De gastcolumn ‘Dood’ door Margreet Medema in ‘Juf & Meester magazine’.
- De gastcolumn ‘Verbinding bij verdriet’ door Stan Put voor Onderwijs van Morgen.
- In de film ‘Waarom bleef je niet voor mij?’ praat filmmaker Milou Gevers met vier kinderen over de zelfdoding van één van de ouders.
