Leraren vinden een kritisch onderzoekende houding belangrijk als zij veranderprocessen ingaan. Maar in de praktijk wordt die stap bij het nemen van beslissingen op school vaak overgeslagen. Bijvoorbeeld door te blijven steken in de waan van de dag of door het gevoel dat je een besluit snel moet nemen. Dat blijkt uit onderzoek van leerkracht Marieke de Glopper. Hoe zorg je dat je wél de waarom-vraag stelt en de tijd neemt? Het 8-fasen stappenplan van Marieke ondersteunt je hierbij.
Marieke de Glopper staat als 16 jaar voor de klas en is leerkracht, bovenbouwcoördinator en lid van het MT. Het stappenplan voor een kritisch onderzoekende houding in veranderprocessen komt voort uit het onderzoek dat ze deed voor haar masterscriptie.
Met elkaar in gesprek
Een kritisch onderzoekende houding kenmerkt zich onder meer door nieuwsgierigheid, een open houding, kritisch zijn, afstand durven nemen van routines en willen begrijpen. Een ‘professionele dialoog’ met collega’s is daarbij essentieel. Met andere woorden: ga inhoudelijk met elkaar in gesprek, stel elkaar vragen en denk na over hoe je het onderwijs kunt verbeteren. Neem niet zomaar een besluit, maar sta eerst stil bij wat het probleem is én wat je wilt bereiken.
In welke situaties op school is zo’n houding van belang?
Bij veranderingen worden er vaak belangrijke stappen overgeslagen, merkte Marieke de Glopper op haar eigen school De Zonnewende. De school was niet tevreden over de lesmethode begrijpend lezen. Een werkgroep ging op zoek naar een nieuwe methode, probeerde er een paar uit en kwam met een voorstel. Na twee jaar liep de school tegen hetzelfde probleem aan. ‘We hadden ons eerst moeten afvragen: wat vinden wij dat begrijpend lezen moet zijn? Waarom doen we het? Hoe doen het? En wat is het echte probleem? Maar bij elke verandering stapten we weer in die sneltrein. We hadden altijd het idee dat het snel opgelost moest worden. Uit enthousiasme gebeurde het steeds weer’, vertelt ze in een interview in juf & meester.
Onderzoek naar veranderprocessen en het nemen van beslissingen
Marieke stelde zichzelf vervolgens de vraag: hoe zorgen we dat we niet steeds in die sneltrein stappen, maar de tijd nemen bij belangrijke veranderingen? Ze besloot onderzoek te doen naar hoe je als school veranderprocessen op een andere manier kunt doorlopen en hoe je die kritisch onderzoekende houding verbetert. Ze ging in gesprek met collega’s en zette een leerplatform op voor mensen binnen én buiten het onderwijs. Het resultaat van het onderzoek is een 8-fasen stappenplan dat leraren en scholen kan ondersteunen bij het doorlopen van veranderprocessen (zie hieronder, red.).
Meer kritisch onderzoekende houding door stappenplan
De nieuwe werkwijze zorgt er bij leraren van De Zonnewende in elk geval voor dat ze een meer kritisch onderzoekende houding aannemen. ‘Ik heb op school twee werkgroepen begeleid met mijn stappenplan. Hierdoor gingen ze heel goed nadenken over hun visie. Heel tof om te zien’, zegt Marieke daarover in het interview in juf & meester. ‘De andere werkgroepen begeleidde ik niet. Aan het begin en na een half jaar vulden al mijn collega’s een vragenlijst in. Daaruit bleek dat de eerste twee werkgroepen meer gegroeid waren dan de rest van het schoolteam.’ […] ‘In het algemeen kun je zeggen dat wij leerkrachten vaker mogen laten zien dat we nadenken op niveau. Dat we diepgaand met elkaar in gesprek gaan en niet alleen de focus op praktische zaken leggen.’
Ga zelf aan de slag met het stappenplan
Wil je ook jouw kritisch onderzoekende houding verbeteren tijdens veranderprocessen? We nemen je mee in de acht fasen die je doorloopt bij de ‘werkwijze veranderprocessen’ van Marieke de Glopper.
1. Verkennen
Het doel van deze fase is het centrale thema helder krijgen. Verken met elkaar welk probleem jullie willen oplossen of welke vraag jullie willen beantwoorden? De 4W-methode kan hierbij helpen: wie, wat, waar, wanneer en hoe. Let op: probeer nog niet naar de oplossing te kijken. Denk ook na over de groepssamenstelling. Wie heeft welke rol en hoe benut je alle talenten? Zet daarnaast afspraken over tijd, inzet, verantwoordelijkheid en energie op papier.
2. Literatuuronderzoek
Ga op zoek naar literatuur over het centrale thema, bijvoorbeeld op Google Scholar of in vaktijdschriften. Bespreek daarna wat jullie leesdoel is, zoals inspireren, mening vormen of kennis vergroten. Zijn jullie klaar met lezen? Deel je inzichten met elkaar en praat hierover. Vergeet niet om de relevante inzichten op papier te zetten.
3. WHY
Ga terug naar het centrale thema en stel vijf keer de waarom-vraag. Waarom wil je iets veranderen? Door telkens naar het waarom te vragen kun je met elkaar achterhalen wat echt belangrijk is en welke visie je hebt.
4. Vertellen
Vertel elkaar (persoonlijke) verhalen over ervaringen die voor jullie waardevol zijn. Het gaat dan om verhalen die betrekking hebben op het centrale thema. Welke inzichten leveren deze gesprekken en verhalen jullie op?
5. Verbeelden
Denk met elkaar na over de toekomst. Wat is jullie ideale toekomst en wat is er precies veranderd als het probleem wordt opgelost?
6. Vormgeven
Hoe zorgen jullie dat dit toekomstplan ook werkelijk wordt uitgevoerd? Welke stappen moeten jullie zetten? Welke middelen heb je al en wat heb je nog nodig?
7. Verwezenlijken
Maak met elkaar een plan. Zet daarin in elk geval de stappen, tussenstappen en doelen. Spreek ook met elkaar af wanneer een doel is behaald en je naar het volgende punt gaat. Laat het team meedenken en feedback geven op het plan, bijvoorbeeld tijdens een studiedag of vergadering. Is er genoeg draagvlak? Welke onderdelen moeten jullie veranderen? Let op: wil niet te snel gaan! Is alles helder? Dan is het tijd om het plan uit te voeren.
8. Verantwoorden
Tussendoor kijken jullie welk effect elke stap heeft. Is deze stap waardevol en hoe verloopt het proces? Misschien moeten jullie de plannen tussendoor aanpassen. Vraag ook regelmatig aan collega’s hoe zij vinden dat het gaat. Uiteindelijk stellen jullie jezelf weer de vraag: ‘In hoeverre heeft dit proces antwoord gegeven op de beginvraag?’
Hoe vaker je deze werkwijze gebruikt, hoe meer je eraan gewend raakt. Wil je meer weten over het onderzoek of heb je vragen over het stappenplan van Marieke de Glopper? Of wil je jouw ervaring met deze werkwijze met haar delen? Neem contact op via m.deglopper1@veluwseonderwijsgroep.nl.
Hoe gaat jouw school om met grote veranderingen en nemen jullie daarbij een kritisch onderzoekende houding aan? Laat het ons weten via onderstaand reactieformulier.
