Als geschiedenisleraar krijgt je ‘m vroeg of laat op je bord: de verontwaardigde vraag wat eigenlijk het nut is van het vak geschiedenis. Het is allemaal toch al lang gebeurd?! De belangrijkste redenen om bij de les te blijven, zetten we voor je op een rijtje.
Veel thema’s uit het verleden zijn nu nog steeds relevant
Onderzoeker Dick van Straaten promoveerde op het thema ‘relevantie van geschiedenis’. Volgens hem zien leerlingen het nut van het vak geschiedenis niet in, omdat er in de lesstof geen verband wordt gelegd met het heden. De thema’s veranderen door de jaren heen en zijn vooral gericht op feitenkennis. Handig tijdens examens en quizzen, maar snel vervlogen. ‘Het is geen kennis die je verder helpt, kennis die je kunt gebruiken. Voor leerlingen is het weinig motiverend om iets te leren waar ze voor hun gevoel weinig aan hebben’, schrijft Van Straaten in een opiniestuk in Het Parool. Door verleden, heden en toekomst met elkaar te verbinden, ervaren leerlingen het vak wel degelijk als relevanter, ontdekte Van Straaten tijdens zijn promotieonderzoek.
Dat onderzoek deed hij onder andere aan de hand van een project over vluchtelingen vroeger en nu, waarin hij Joodse vluchtelingen in Nederland in de zeventiende eeuw, Belgische vluchtelingen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Cubaanse vluchtelingen in de Verenigde Staten en nog enkele andere situaties met elkaar en met het heden vergeleek.
Tastbare overblijfselen
Ook Marianne de Soeten, Beste geschiedenisdocent van 2020, raadt deze manier van werken aan. ‘Ik ga heel bewust op onderzoek uit. Onlangs ging ik tijdens een vakantieperiode naar de heide bij Ede en kwam in aanraking met de overblijfselen van het enorme kamp dat daar heeft gestaan om Belgische vluchtelingen op te vangen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Leerlingen vinden dergelijke tastbare overblijfselen uit de geschiedenis heel interessant. Mij bieden die overblijfselen een kapstok om het verhaal te vertellen van de opvang van vluchtelingen door de eeuwen heen: van de Joodse vluchtelingen uit Portugal in de 16e eeuw, via de Franse hugenoten en Belgische vluchtelingen tot de hedendaagse vluchtelingen uit Syrië aan toe’, zegt De Soeten in een interview met Hogeschool Windesheim.
Door geschiedenis te kennen, snap je het hier en nu beter
‘Kijken naar de geschiedenis loont, want je ontdekt en ontrafelt voortdurend mechanismen die ook in je eigen leven spelen, je begrijpt mogelijke consequenties en je leert dat ingrijpen niet zo simpel is’, zegt hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles in een interview in Klasse. Volgens Jolles is het een prima idee om eens uit te leggen wat het nut van een (geschiedenis)les is. Wat leerlingen ‘domme’ leerstof vinden, is soms essentieel om verder te komen op school en in de maatschappij. Het brein van jongeren is echter nog niet bezig met de lange termijn, dus de vraag is vaak oprecht, aldus de hoogleraar. Door de relevantie van de lesstof te laten zien met voorbeelden, leer je kinderen inzien waarom het belangrijk is. ‘De veldtocht van Napoleon waar zowat het hele Franse leger omkwam? Die vertelt hoe vreselijk fout het kan lopen met een machtswellustige leider. Dan leg je snel de link met vandaag – zowel naar machtige bedrijfsleiders en bankencrisissen als naar manipulatieve heersers of wereldleiders.’
Verschillende invalshoeken
Ook moet je, om de geschiedenis te begrijpen, beseffen dat er verschillende invalshoeken zijn rondom historische feiten. Het verleden ligt niet vast en elke generatie heeft zijn eigen kijk op de geschiedenis. Er is dus niet per se één waarheid, zoals bij de stelling van Pythagoras wel het geval is. Het vak geschiedenis nodigt uit om een eigen mening te vormen en dat is een welkome skill in tijden van fake news.
Door de geschiedenis te kennen, kun je de toekomst verbeteren
De bekende schrijver Samuel Langhorne Clemens (bekend onder de naam Mark Twain) zei: ‘History doesn’t repeat itself, but it often rhymes.’ Daarmee bedoelt hij dat het cliché ‘de geschiedenis herhaalt zich’ niet helemaal waar is, maar dat vergelijkbare situaties zich wel degelijk door de eeuwen heen op een andere manier herhalen. Als een rijm. Dit inzicht wordt gedeeld door de beroemde historici Will & Ariel Durant.
De mensheid zou zich dus ontwikkelen als een rijm. Hierdoor kun je het heden in perspectief plaatsen en de toekomst ‘voorspellen’. Als een algoritme, eigenlijk. Een beroemde quote van Winston Churchill hierover is: ‘the longer you can look back, the farther you can look forward’.
Dat geeft hoop in tijden van overweldigende problemen als de klimaatcrisis. Zoals promovendus in de wetenschapsgeschiedenis Hans Schouwenberg schrijft op Nemo Kennislink: ‘In de negentiende eeuw voorspelden economen grote hongersnoden. Dankzij de uitvinding van de kunstmest groeide de landbouwproductie en bleef de schade beperkt. De mensheid heeft in het verleden vaker voor grote uitdagingen gestaan en die uiteindelijk toch opgelost. Het einde der tijden (…) is nog lang niet aangebroken.’
Herken je de discussie over het nut van geschiedenisles? Hoe ga jij ermee om? Heb je extra argumenten? Deel je ervaringen met ons via onderstaand reactieformulier.
Foto: Nationaal Monument Slavernijverleden van Erwin de Vries, Oosterpark Amsterdam. Keti Koti festival 2020. Shutterstock/Dutchmen Photography
