Tiener zijn is niet altijd gemakkelijk. De hormonen van de puberteit slaan genadeloos toe. Emoties, ontdekken wie je écht bent en wat je wilt. En laten we het vergelijken met leeftijdsgenootjes niet vergeten. De online community op social media speelt een grote rol in het leven van een tiener. Tel school daarbij op en je snapt: een tienerhoofd zit overvol! Reden genoeg om de vraag te stellen: moet je hier als school op inspelen? En hoe doen andere scholen dat?
Meer aandacht voor identiteit
Onderwijsredacteur Laura van Baars vroeg zich dit ook af. Zij schreef voor dagblad Trouw een artikel met de vraag of het onderwijs moet veranderen omdat tienerhoofden toch al zo vol zitten. Een terechte vraag. Het onderwijs is immers ontstaan in tijden zonder smartphones, social media en groepsdruk goed te presteren op school. Er is nu steeds meer aandacht voor identiteit, gender en ontwikkeling buiten school om. Een heel positieve ontwikkeling, maar het huidige onderwijssysteem past er misschien niet meer bij.
Verlangens aanwakkeren via social media
Veel bedrijven hebben dit allang door. Zo ziet onderwijspedagoog Gert Biesta dat bedrijven hun marketing via social media hierop inzetten. Hij zegt in het artikel van Van Baars: “We leven in een tijd waarin er enorm veel aandacht is voor de vraag wíe we zijn, onze identiteit. Dat komt vooral omdat bedrijven erachter zijn gekomen dat daar veel geld mee te verdienen valt. De beste manier om winst te maken is het creëren van alsmaar nieuwe verlangens. Om die verlangens naar producten aan te wakkeren, proberen bedrijven ‘binnen te komen’ en mensen aan te sporen steeds weer meer te verlangen. Dat gebeurt veelal via sociale media. TikTok is er nog succesvoller in dan Facebook. Het levert een enorme druk op aan onze binnenkant en roept steeds de vraag op wat we verlangen of zouden moeten verlangen. Het vult de hoofden van kinderen met allerlei oneigenlijke en veelal onmogelijke wensen.”
Emotieregulatie in de klas
En laat tieners nou bijna allemaal dagelijks op social media zitten. Ze hebben TikTok en Instagram, en vullen hun hoofd met die onmogelijke wensen. Nog meer drukte in een al vol hoofd dus. Dat kan je emoties flink in de war schoppen. Maar hoe moet je presteren en opletten in de les als je je rot voelt, onzeker bent of veel emoties voelt?
Laura van Baars sprak docent Maatschappijleer Maxe de Rijk van het Munduscollege in Amsterdam. Hier wordt op emoties ingespeeld met lessen persoonsvorming en socialisatie. De Rijk vertelt: “Alle emoties die ze hier kwijt kunnen, zorgen voor minder drukte bij andere vakken. Hoe beter ze zich voelen, hoe beter ze kunnen presteren.” En hoewel niet alle docenten enthousiast zijn, krijgt De Rijk regelmatig de vraag om anderen ook handvatten te geven voor emotieregulerend onderwijs. Het valt dus meer en meer docenten op dat tieners begeleiding hierin nodig hebben.
Biesta kijkt hier wel met een kritische blik naar. “Overweeg ook om jongeren juist ‘hun hoofd uit te jagen’. Naar buiten, weg van het denken, weg van de vraag ‘wie’ of ‘wat’ wil ik zijn. Want dat is een vraag zonder einde.” Hij moedigt aan om daarvoor bezig te gaan met kunst, beweging of met de handen werken.
Alternatief onderwijs
Een plek waar ze vol in de emotie duiken, maar juist de creativiteit van Biesta vrij spel krijgt, is Agora-onderwijs. Hier is het curriculum niet leidend en draait het om autonoom leren. Agora-scholen laten leerlingen hun eigen leerroute volgen. Alle niveaus en leeftijden zitten daarom door elkaar. Er is ruimte voor elk onderwerp; ook emoties. Iedere leerling heeft een coach die de route stuurt en ondersteuning biedt. Binnen het Agora-onderwijs doe je niet aan wiskundetoetsen, maar bouw je een eigen skatebaan. Ook op die manier gebruik je immers berekeningen en formules.
Sociale en emotionele ontwikkeling
Die methode kan rekenen op kritiek. Deels omdat de slagingspercentages wisselend zijn. Zo was het slagingspercentage in 2019 67% gemiddeld. Dat is ver onder het gemiddelde. Het jaar daarop steeg dit echter naar bijna 100%. Te wisselend om goede conclusies te trekken, maar aanleiding voor afkeuring van een dergelijke manier van onderwijs. Directeur Werner Wijsman van de Agora-school in Amsterdam ziet dat toch anders: ”Als ze een jaar minder leren, is dat niet meteen een verloren jaar. Een kind ontwikkelt zich sowieso sociaal en emotioneel. We nemen ook tijd voor het verwerken van een overleden konijn. Je mag best een dagje wat minder doen. Terwijl je op een reguliere school gewoon dat proefwerk Frans moet maken.”
De echte wereld
Agora-onderwijs kent nog veel haken en ogen, maar het heeft zeker wel een goede kant. Deze vorm van onderwijs geeft tieners de kans zichzelf en emoties te leren kennen, en te ontdekken wat ze écht leuk vinden. Een basis waar je de rest van je leven wat aan hebt.
Wijsman vertelt: “Een school moet geen plek zijn waar je allerlei kennis wordt opgedrongen. Het moet een plek zijn om je te ontwikkelen naar een richting die je zelf op wil. Als het sommige pubers niet lukt, komt dat niet door hun puberbrein, maar omdat hun creativiteit, initiatief en eigenaarschap is platgeslagen. Je hoeft het alleen maar aan te wakkeren.”
Maak emoties en identiteit bespreekbaar
Dat aanwakkeren kun je in het reguliere onderwijs doen door de echte wereld naar school te halen. Daar hoef je geen Agora-school voor te zijn of lessen persoonsvorming en socialisatie voor in het curriculum te hebben, al is dat zeker een mooie uitbreiding op het standaardlespakket. Je kunt elementen van beide manieren toepassen in de eigen lessen.
Probeer in de les eens aan te stippen waar leerlingen buiten school om mee bezig zijn en wat ze op dat moment voelen. Kunnen ze uitleggen waarom ze zich zo voelen? Hebben ze tips voor elkaar over hoe ze hun hoofd leeg kunnen maken en met situaties moeten omgaan? En voelen ze zich helemaal zichzelf?
Rob Oudkerk, voorzitter van de vereniging van Amsterdamse scholen Osvo is het hiermee eens. In Trouw stipt hij aan: “De echte wereld moet een grotere rol krijgen op school. Omgaan met kritiek is niet iets dat je online leert, teleurstellingen verwerken of met mislukkingen omgaan ook niet. Leer tieners leven in de realiteit.”
Uit het hoofd, in de les
Oefen ook eens met bewegingsgerichte lessen, meditaties of een andere, creatieve manier van lesgeven. Een mooie test om te ontdekken of jouw leerlingen daarna inderdaad meer ‘uit hun hoofd zijn’, beter opletten en alerter zijn!
Hoe bespreek jij emoties en ‘de echte wereld’ in de klas? En welke resultaten zie je? Vertel het ons via het contactformulier hieronder!
