In hoeverre leef jij je waarden na in je werk in het onderwijs? En in hoeverre leer je leerlingen hun hart te volgen? Of om te gaan met tegenslag? Dit zijn belangrijke thema’s om van werkdruk naar werkgeluk te gaan. In navolging van het Onderwijs van Morgen Live event in maart 2023 spreken we met onderwijs- en ontwikkelingspsycholoog Tamara Wally. Zij werkt met Acceptance and Commitment Training (ACT) in het onderwijs. Tamara neemt je mee in de theorie achter ACT en vertelt je hoe jij dit kunt toepassen in de klas.
Bijdragen aan het welbevinden van de volgende generatie
Tamara Wally is onderwijs- en ontwikkelingspsycholoog. Ze werkt als trainer, ontwikkelaar en auteur bij de CED-Groep, waar ze zich vooral bezighoudt met onderwerpen rondom het gedrag van kinderen en de veerkracht van onderwijsprofessionals. ‘Omgaan met opvallend gedrag is waar mijn hart het meest ligt als psycholoog. Tijdens trainingen valt het mij op dat spanning vaak een belangrijke oorzaak is van dat opvallende gedrag. Andersom levert het opvallende gedrag ook weer spanning op.’
Een aantal jaar geleden raakte Tamara overbelast en verdiepte zich in mindfulness en meditatie. ‘Ook kwam ik in aanraking met ACT en dacht: volgens mij kunnen we daar in het onderwijs wat mee. Ik denk dat we nu al actie kunnen ondernemen om dat bij leerlingen in de toekomst te voorkomen. Ik geloof in de kracht van het tonen van het juiste gedrag. Als leraren goed in hun vel zitten en beter omgaan met hectiek, staan ze lekkerder voor de klas en doen ze hun werk met meer plezier. Naar mijn mening draagt dat écht bij aan de gezondheid en het geluk van de volgende generatie.’
Wat houdt ACT precies in?
ACT is van oorsprong een gedragstherapie, de T staat oorspronkelijk dan ook voor therapie. Maar in de toepassing binnen het onderwijs staat de T voor training. Met Acceptance en Commitment Training (en therapie) werk je aan cognitieve flexibiliteit. Dit betekent dat je flexibel om kunt gaan met situaties, gedachten en gevoelens, ook als ze moeilijk of pijnlijk zijn – en tegelijkertijd betekenisvolle keuzes in je leven maakt.
Tamara legt uit: ‘Acceptance gaat over de bereidheid om toe te laten wat er is: ook minder prettige gedachten, emoties en gevoelens. Je kunt niet alles oplossen of veranderen. Commitment gaat over jouw waarden en toegewijde acties in lijn met je waarden.’
ACT bestaat uit zes vaardigheden die je kunt trainen:
- Acceptatie: De bereidheid om ongemakkelijke gevoelens, emoties en fysieke ervaringen te accepteren.
- Defusie: Met afstand kijken naar jezelf en je gedachten.
- Het zelf: Jezelf niet identificeren met je gedachten en flexibel omgaan met je zelf(beeld).
- Hier en nu: Bewust aanwezig zijn in het hier en nu (door middel van mindfulness), in plaats van steeds naar het verleden of de toekomst gaan met je gedachten.
- Waarden: Stilstaan bij wat jij het belangrijkste vindt in het leven.
- Toegewijd handelen: Je gedragen in lijn met je waarden.
ACT draait niet om het veranderen van wat er is, of het verminderen van psychische klachten. De therapievorm richt zich op het ontwikkelen van persoonlijke flexibiliteit.
ACT in het onderwijs
Tamara zet zich als mede-voorzitter van de commissie ACT & Onderwijs van de Nederlandstalige tak van beroepsvereniging Association for Contextual Behavioural Science in om ACT in het onderwijs te integreren. ‘We brengen mensen bijeen die werken met contextuele gedragswetenschap (CBS), Acceptatie en Commitment Training (ACT) en ProSocial (PS) in het onderwijsveld. Dit willen we toegankelijk maken voor het onderwijs. Het doel is een gezondere psychosociale context op scholen die leren en ontwikkelen optimaal maakt.’
En natuurlijk ook dat onderwijsprofessionals relaxt voor de klas staan en plezier hebben in hun werk. ‘Veel docenten stappen uit het onderwijs met werkdruk als reden. Die werkdruk kunnen we misschien niet veranderen, maar wel de manier waarop docenten omgaan met de druk.’
Twee tips om ACT toe te passen tijdens je werkdag en met je klas
Tamara benadrukt dat ACT niet iets is dat je zomaar even doet. Het vraagt om een verandering in je denken en doen. Er bestaan daarom niet voor niets meerdaagse trainingen voor. Toch heeft ze wel twee tips om principes van ACT toe te passen in je klas.
1. Het toepassen van mindfulness
‘Sommige mensen vinden mindfulness heel zweverig klinken. Maar het gaat om een korte pauze voor jezelf. Een mini-momentje om op te merken hoe de vlag erbij hangt. We razen door de dag en merken vaak niet goed wat er speelt van binnen. Ga even wandelen. Luister naar de vogels. Kijk in een boom of je een vogel kunt zien. Kijk of je de snavel of de borst van de vogel ziet bewegen als ‘ie fluit. Dit is een fijne oefening om te vertragen.’
2. Even stilstaan tijdens je lessen
‘Je hoeft niet per se naar buiten om te voelen hoe het met je gaat. Ook tijdens de les zijn er momenten om even een moment voor jezelf te pakken. Bijvoorbeeld als je een filmpje laat zien dat je zelf al kent. Voel dan even hoe je erbij zit. Kun je je ademhaling vertragen en meer naar je buik brengen? Kun je je uitademing langer maken dan je inademing? Kun je je schouders ontspannen, weg van je oren? Dan krijgt je lichaam het teken om te ontspannen.’
En natuurlijk kun je deze oefeningen ook samen met je klas doen. ‘Dat is het voorleven van het goede gedrag. Zoiets hoeft niet lang te duren. Laat de kinderen bijvoorbeeld even bewust hun ademhaling naar hun buik brengen.’
Leven naar je waarden
Bewust in het hier en nu leven is een heel belangrijk onderdeel van ACT. Daarnaast hebben veel mensen moeite met het maken van keuzes. ‘Ga op zoek naar je persoonlijke waarden. Als je zicht hebt op de drie belangrijkste waarden in je werk, weet je al snel wat je moet kiezen. Dan hoef je er niet meer rationeel over na te denken, maar pak je bij wijze van spreken je waardenkompas erbij.’
Een mooi voorbeeld van leven naar je waarden: ‘Ik gaf laatst een ACT training aan schoolleiders. Een van de deelnemers vertelde dat hij graag met leerlingen werkt, maar dat hij dat in zijn dagelijkse praktijk niet veel meer doet. Daarnaast ervaarde hij via een mindfulnessoefening hoeveel rust hij vond door in zijn moestuin te werken. Een half jaar later sprak ik hem weer. En wat bleek? Hij heeft die waarden samengebracht en werkt nu twee keer per week met een klas in de schooltuin. Zo heeft hij tóch contact met kinderen, ook nog eens in de tuin, maar zonder administratief gedoe. Dit geeft hem veel meer lucht, ruimte en plezier in zijn werkweek.’
Vind je het lastig om je waarden te kiezen? Misschien helpt de waardensorteer-taak van ACT in Actie je daarbij. Dat is een oefening waarbij je waarden op kaartjes sorteert, tot jouw kernwaarden overblijven. ‘Ik heb mijn waarden als achtergrond op mijn telefoon staat. Zo wordt ik er meerdere keren per dag aan herinnerd. En als ik even niet weet welke keuze ik moet maken, ga ik die ‘waardenchecklist’ langs.’
Ben je benieuwd naar een training waarin Tamara werkt met ACT? Bekijk dan eens de training Veerkracht en Verbinding van CED-groep.
