Chatbot ChatGPT heeft veel stof doen opwaaien. Welke ontwikkelingen zijn er nog meer gaande in chatbotland? En wordt jouw baan straks misschien wel overgenomen door kunstmatige intelligentie? We vroegen het aan Anja de Castro. Zij ontwerpt chatbots en leidde onlangs een workshop over chatbots in het onderwijs: ‘Het is belangrijk dat docenten ook met hun tijd mee gaan. Dat vraagt om een andere manier van lesgeven en toetsen van kennis.’
Chatbots ontwerpen, hoe zit dat?
Anja werkt als conversational UX designer. ‘Ik denk na over de gesprekken met een chatbot: hoe verloopt een gesprek en welke informatie heeft de gebruiker nodig? Die dialogen schrijf ik en daarnaast houd ik me bezig met de gebruikerservaring, zodat chatbots zo goed mogelijk werken en de vormgeving van het chatvenster optimaal is.’
Dat spreekt misschien nog niet tot je verbeelding. Anja licht het graag toe met een voorbeeld. Ze vertelt dat ze de afgelopen jaren voor chatbot Pennenveer van de Efteling heeft gewerkt. ‘Bezoekers van het attractiepark kunnen in de chatbot vragen stellen. Bijvoorbeeld over de openingstijden van het park. Maar transactionele dialogen zijn ook mogelijk met Pennenveer. Dit betekent dat mensen bijvoorbeeld een rolstoel kunnen reserveren voor de dag van hun bezoek. Zónder tussenkomst van een klantenservicemedewerker.’
Op dit moment werkt ze aan chatbot Chip van The Rent Company, een bedrijf dat digitaal onderwijs toegankelijk wil maken voor iedere leerling. ‘Dit doen zij door het leveren van educatielaptops aan scholen en leerlingen. Het doel van The Rent Company is om klanten te ontzorgen. Chatbot Chip helpt daarbij door relevante informatie aan te bieden, of juist voor te stellen er een ‘echte’ medewerker bij te halen. Bijvoorbeeld bij vragen over betalingen of andere gevoelige onderwerpen. Want die echte medewerkers zijn cruciaal voor de persoonlijke service en optimale dienstverlening die wij willen bieden.’
Door de opdracht bij The Rent Company is Anja in aanraking gekomen met chatbots in het onderwijs, een onderwerp dat ze mateloos interessant vindt omdat ze heel veel mogelijkheden ziet.
Waarvoor kunnen we chatbots op school inzetten?
Recent gaf Anja een workshop voor de MBO Raad over chatbots in het onderwijs. ‘Zij zien dat chatbots steeds slimmer en belangrijker worden voor allerlei bedrijven. Je kunt er niet meer omheen. Er zal een opmars komen bij allerlei sectoren, waaronder het onderwijs.’
Zijn er al voorbeelden van chatbots in het onderwijs, naast ChatGPT? ‘Dat heb ik aan ChatGPT gevraagd’, vertelt Anja lachend. ‘Maar die kwam met allerlei links die niet werken. Het schijnt dat chatbots regelmatig worden gebruikt op Amerikaanse universiteiten. Maar ook daar heb ik helaas geen voorbeeld van kunnen vinden.’
Het gebruik van chatbots in het onderwijs staat dus nog in de kinderschoenen, maar de ontwikkelingen gaan razendsnel. Wij vroegen ons af: voor welke doeleinden zou je een chatbot op school in kunnen zetten? ‘Voor héél veel doeleinden. Het succes van de chatbot begint met het nadenken over het doel van je chatbot: welk probleem lost hij op? En over de doelgroep. Maak je de chatbot voor leerlingen of juist voor docenten? En welke informatie geeft hij? Als de chatbot goed is ingericht, kan het een hulpmiddel zijn om informatie te vinden. Bijvoorbeeld het lesrooster, of bij wie je terechtkunt als je je onveilig voelt op school. Tegelijkertijd wil je niet dat de chatbot puur en alleen dezelfde informatie geeft als je website, dat is overbodig’, aldus Anja.
De functionele en educatieve chatbot
Je kunt de chatbot ook inzetten als een vorm van gepersonaliseerde informatievoorziening. ‘Het zou bijvoorbeeld makkelijk zijn om via de chatbot je telefoonnummer te wijzigen, zonder dat daar een medewerker tussenkomt. Daar zitten op het gebied van privacy en veiligheid op dit moment nog wel haken en ogen aan, maar technisch is het al mogelijk.’ De chat kan zelfs proactief ingericht worden: ‘Zo kan de chatbot pushberichten sturen bij lesuitval. Of de leerling laten weten welk cijfer deze moet halen om nog voldoende te staan voor een vak.’ Dit zijn slechts enkele voorbeelden van functioneel gebruik van een chatbot, maar er zijn er natuurlijk tientallen te bedenken.
Een chatbot is ook voor educatieve doelen in te zetten. ‘Een chatbot is bijvoorbeeld zo in te richten dat leerlingen achtergrondinformatie of extra uitleg over een les krijgen.’ Stel dat leerlingen meer willen weten over de invloed van plantaardig eten op ons landgebruik, dan kan de chatbot een link sturen naar een artikel van bijvoorbeeld Kennislink. Of heeft een leerling behoefte aan meer uitleg over de stelling van Pythagoras? Dan deelt de chatbot handige video’s op YouTube. Je waarborgt de kwaliteit van de informatie door aan de chatbot te vertellen naar welke bronnen hij mag linken. Da’s handig!
In de toekomst kunnen chatbots wellicht zelfs als sparringpartner voor leerlingen werken. ‘Ik verwacht dat er veel meer chatbots komen die werken volgens hetzelfde model als ChatGPT: het Large Language Model. Het grote voordeel van dit model is dat het context onthoudt. Het houdt rekening met voorgaande vragen wanneer je een nieuwe opdracht geeft. Ik kan me voorstellen dat er een chatbot komt waarmee leerlingen discussiëren over de lesstof. Een soort leermaatje dat slimme tips deelt over welke leerstof zij nog eens moeten bekijken en handige ezelsbruggetjes geeft.’
De rol van docenten
En dan nu Anja’s verlossende antwoord op de prangende vraag: moeten docenten vrezen voor hun baan door de opkomst van chatbots? ‘Zeker niet, technologie zal de rol van leraren nooit helemaal overnemen. De functie van rolmodel en het belang van menselijke interactie blijft altijd bestaan. De valkuil van chatbots is namelijk dat je intermenselijke communicatie verliest en dit hebben leerlingen juist zo hard nodig.’
Maar: de rol van docenten zal volgens Anja wél veranderen. ‘Ik hoop dat alle docenten hun opdrachten nu al aanpassen met ChatGPT in het achterhoofd. Veel leerlingen schrijven een boekverslag heus niet meer zelf. Die zeggen tegen ChatGPT: ‘Schrijf een boekverslag over De aanslag van Harry Mulisch. Doe alsof je een leerling van 14 jaar bent en zet er een aantal spelfouten in.’ Op dit moment herken je als docent misschien nog welk verslag door een leerling zelf is geschreven en welke door ChatGPT. Maar dat wordt steeds lastiger.’
Daarom geeft Anja de tip om in je opdrachten meer in te spelen op de creativiteit, eigen ideeën en kritische vermogens van leerlingen. ‘Ik kan me voorstellen dat de toetsingsvorm verandert. In plaats van een schriftelijk verslag, kun je bijvoorbeeld een gesprek voeren over een boek.
En blijf als docent vooral op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. Je moet met je tijd meegaan. Onderschat de invloed van bijvoorbeeld een ChatGPT niet.’ Daarbij is het volgens Anja ook belangrijk om leerlingen wegwijs te maken in deze nieuwe technologieën. ‘Lang niet alles wat ChatGPT zegt is waar, al komt het nog zo alwetend en overtuigend over. Daarom is het belangrijk dat leerlingen de output op waarde kunnen schatten. Hoe kan een leerling de bronnen en feiten checken?’
Een bekend voorbeeld van een chatbot in het onderwijs die al veelvuldig gebruikt wordt is ChatGPT: een kunstmatig intelligentie-programma dat teksten schrijft. De chatbot genereert complete teksten op basis van een aantal simpele instructies. Benieuwd wat jij ermee kan? Eerder schreven we over hoe je ChatGPT inzet als leermiddel en hoe je de chatbot gebruikt voor je lesvoorbereiding.
