Jeugddocumentaires in de klas

Je kijkt vast zo nu en dan een film met je groep, bijvoorbeeld op de laatste dag voor een vakantie of als het bij een geschiedenisproject past. Maar heb je weleens aan een jeugddocumentaire gedacht? Jeugddocumentaires zijn – meer dan speelfilms – in staat om kinderen begrip te laten krijgen voor elkaar.

Susan Koenen (1974) is documentaire-regisseur. Haar (jeugd)documentaires zijn te zien bij de publieke omroep en wonnen diverse jury- en publieksprijzen in binnen- en buitenland. Films van haar hand zijn bijvoorbeeld: Ik ben een meisje!, Wacht maar af, In spin Ritalin, Het haar van Ahmad en Merlijn en de rode appel.

‘Toen ik je film gezien had, wist ik: hier kan ik iets mee,’ vertelde de 19-jarige Roos mij laatst. Als tienjarige zag ze in de klas mijn jeugddocumentaire Ik ben een meisje! De film gaat over de 13-jarige Joppe die zich altijd als meisje heeft gedragen, maar in het lichaam van een jongetje geboren werd. Roos zelf speelde altijd met de jongens, zat op voetbal en had een hekel aan meisjeskleding. Inmiddels weet ze waarom ze zich steeds anders voelde dan de meisjes en jongens uit haar klas: ze is non-binair. De film maakte haar duidelijk dat er meer opties zijn dan meisje of jongen zijn. Dat luchtte haar enorm op.

Jeugddocumentaires

Jeugddocumentaires zijn met zorg gemaakte films, duren meestal een kwartier en hebben een gelaagd verhaal dat aantrekkelijk in beeld is gebracht. Het is echt gebeurd en gaat over leeftijdgenoten. Daardoor spreekt het kinderen direct aan. De verhalen gaan over thema’s als vriendschap, dilemma’s, sport, rouw, gepest worden, anders zijn of over iemand die iets bijzonders doet of kan. Jeugddocumentaires kunnen iets bereiken in de klas wat een speelfilm doorgaans niet oplevert: ze zijn in staat om kinderen meer begrip te laten krijgen voor elkaar.

Blikverruimer

Als regisseur van jeugddocumentaires word ik vaak uitgenodigd om mijn films aan basisschoolklassen te laten zien. Zo zagen allerlei klassen Wacht maar af, over een krachtig meisje dat gepest wordt omdat ze van muziek van vroeger houdt, en De kinderburgemeester over een Nederlands-Marokkaanse jongen die kinderburgemeester wordt om vooroordelen de wereld uit te helpen. Of Het haar van Ahmad, over een jongen die gevlucht is uit Syrië en zijn haar doneert om iets terug te kunnen geven aan het land dat hem veiligheid bracht, en de zojuist genoemde film over Joppe.

Na afloop stellen de kinderen vragen naar aanleiding van de film. Het kijken en het gesprek werken steeds opnieuw als een blikverruimer: ik zie soms letterlijk luikjes bij hen opengaan. Ze leven zonder uitzondering enorm mee met de hoofdpersoon en vragen alles wat er tijdens het kijken in hen opkomt.

Reacties

Na het gesprek vraag ik de leerlingen vaak een brief te schrijven aan de hoofdpersoon. Deze opdracht is goed voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen: ze leven zich in in de hoofdpersoon, zijn deelgenoot gemaakt van diens emoties en formuleren wat zij zelf meegekregen hebben uit de film. Het zijn zonder uitzondering begripvolle, bewonderende en aanmoedigende brieven.

Na een film over een gepest kind staan de kinderen altijd vol verontwaardiging aan diens kant. Een meisje wilde zelfs, geïnspireerd door Het Haar van Ahmad, een clubje oprichten om goede daden te verrichten.

Een Nederlands-Marokkaanse leerling vertelde dat hij niet wist dat hij ook burgemeester zou kunnen worden. Hij dacht dat voetballer of rapper de enige spetterende banen konden zijn voor iemand die eruitziet zoals hij. De film opende een wereld aan mogelijkheden die tot dan toe verborgen waren gebleven.

Delen

Aan de hand van jeugddocumentaires kun je lastige onderwerpen op een toegankelijke manier bespreekbaar maken. Het geeft ruimte om eigen ervaringen met elkaar te delen. Zo ontstond eens een heel bijzonder kringgesprek na het kijken naar De moeder van Jan (Jans moeder zit in de gevangenis). De vader van één van de leerlingen zat ook in de gevangenis, maar het meisje in kwestie had dit aan niemand in de klas durven vertellen. Omdat ze tijdens het nagesprek merkte dat haar klasgenoten erg begaan bleken met Jan, voelde zij aan dat ze er ook niet langer een geheim van hoefde te maken. Dat bracht veel verlichting.

Soms kan het kijken ook inspireren tot iets luchtigers. Mijn dochter keek met de klas naar Giovanni en het waterballet en wilde daardoor graag op synchroonzwemmen.

Op school

In veel gezinnen worden bepaalde pittige onderwerpen zoals racisme, zelfdoding, transseksualiteit of pesten niet zomaar aan de keukentafel besproken. Maar dankzij een jeugddocumentaire komt een kind er toch veel over te weten – en nog uit de eerste hand ook. Het leidt tot begrip en mededogen in plaats van vooroordelen.

Het bekijken van een jeugddocumentaire met de klas, inclusief nagesprek en een schrijfopdracht, is een veel gerichtere kijkbeleving dan wanneer kinderen dit thuis doen op tablet of tv. Bovendien biedt het kijken in de klas ruimte voor verwerking, doordat de film uitgebreid besproken wordt. En wie weet leidt het alsnog tot een mooi gesprek aan de keukentafel, na schooltijd.