Staat AI in het onderwijs voor ‘Administratieve Intelligentie’ of toch voor ‘Artificial Instructor’ en moet je vrezen voor je baan? Wie op het Nationaal Taalcongres van 2024 was, hoorde onderwijsadviseur en expert op het gebied van AI, Barend Last, zeggen: ‘Ik denk niet dat je vervangen wordt door AI, maar ik denk wel dat je vervangen wordt door iemand die beter kan omgaan met AI.’ De hoogste tijd dus om AI beter te begrijpen!

Dit artikel is ook gepubliceerd in Juf & Meester Magazine. Wil je meer van dit soort artikelen lezen? Abonneer je dan gratis op het magazine door een account aan te maken op Onderwijs van Morgen.

Dat AI een grote rol gaat spelen in het onderwijs, daar twijfelt bijna niemand aan. Maar hoe die rol eruitziet, is nog geen uitgemaakte zaak. Volgens prof. dr. Roland Klemke, hoogleraar technologie aan de Open Universiteit, is het belangrijk dat leerkrachten AI op een goede manier leren gebruiken

Het ontstaan van AI

In 1956 gebruikte computerpionier John McCarthy voor het eerst de term ‘artificial intelligence’. In die tijd werden de eerste AI-programma’s ontwikkeld die konden schaken en eenvoudige taalproblemen konden oplossen. Daarna werd het een tijdje stil rondom AI. In de jaren negentig van de vorige eeuw, toen de computers steeds krachtiger werden en steeds meer konden, begon AI aan een ware opmars. Om in de 21e eeuw enorme vooruitgang te boeken op verschillendeterreinen, zoals gezondheidszorg (bijvoorbeeld het verwerken van röntgenfoto’s en MRI’s), zelfrijdende auto’s, slimme brillen en natuurlijk:
het onderwijs.

De opkomst van AI in het onderwijs

Wat in het begin een puur technische evolutie leek, is nu ook steeds meer een culturele en sociale verschuiving. Ook scholen beginnen de kracht van AI te ervaren: van het personaliseren van leertrajecten tot aan het bieden van ondersteuning aan leerlingen met speciale behoeften. Zo kunnen AI-systemen bijvoorbeeld adaptiefleren mogelijk maken, waarbij de leerstof zich aanpast aan het niveau en de leerstijl van een individuele leerling. Ook worden AI-algoritmen gebruikt voor het automatiseren van beoordelingen, waardoor je als leerkracht meer tijd krijgt voor persoonlijke interactie met leerlingen.

Is AI wel echt zo intelligent?

Dat roept de vraag op hoe intelligent AI eigenlijk is. Last legt dat uit aan de hand van dit voorbeeld: ‘Vergelijk menselijke intelligentie met een gloeilamp en kunstmatige intelligentie met een laserlamp. Een gloeilamp schijnt zwakker, maar verlicht de hele ruimte. Een laserlamp schijnt feller, maar verlicht slechts een klein gebied. AI is dus niet slimmer dan een mens, maar alleen slimmer op bepaalde gebieden.’
Menselijke intelligentie is volgens deze vergelijking dus breder en dieper. Bovendien beschikt een mens over een groot aanpassingsvermogen en begrip van diverse situaties, terwijl kunstmatige intelligentie doorgaans gespecialiseerd is in specifieke taken en niet dezelfde mate van flexibiliteit en begrip heeft als menselijke intelligentie. ChatGPT is een taalmodel dat zich baseert op de data en kennis waarmee het is getraind en het vermogen om taalpatronen te interpreteren.

Fouten en onnauwkeurigheden

Of zoals Last het formuleert: ‘Eigenlijk is ChatGPT een heel onbetrouwbaar rekenmachientje voor woorden.’ Een fout antwoord is dan ook zo gegeven door ChatGPT. Het taalmodel heeft beperkte kennis en geen diepgaand begrip of bewustzijn. Ook kan het niet echt creatief denken. Hoewel het door het combineren en herformuleren van informatie wel met verrassende ideeën kan komen, is dat van een andere orde dan hoe een mens nieuwe concepten kan creëren. Ook beschikt het niet overemotionele intelligentie. Het is dus bijvoorbeeld moeilijk voor ChatGPT om de emotionele context van een vraag te begrijpen.

Met welke AI je ook chat, doorgaans zal er een melding in beeld staan dat het fouten kan maken. Vooral als je nieuwe begrippen gebruikt of als iets voor meerdere uitleg vatbaar is, gaat een taalmodel gemakkelijk de mist in. Houd dus altijd de vuistregel in acht: als je zelf niet over voldoende achtergrondkennis beschikt, gebruik ChatGPT dan niet als bron. Check in ieder geval alle informatie die het verstrekt nog eens bij andere bronnen.

Leer AI gebruiken

Moet je AI dan maar links laten liggen? Zeker niet! Het is belangrijk om AI te leren gebruiken zodat je er straks goed mee uit de voeten kunt. AI is niet je vijand die jouw baan gaat overnemen. AI kan een prima assistent worden, die al jouw tijdrovende en saaie klusjes perfect en zonder mopperen voor je uitvoert. Volgens Klemke moet je dan denken aan taken zoals toetsen nakijken of opgaven tot in detail nalezen. Momenteel leidt Klemke meerdere onderzoeken naar hoe het onderwijs AI op een goede manier kan inzetten.

AI vrij van vooroordelen

Een van deze onderzoeken gaat over het vermijden van vooroordelen. Sommige beslissingen, zoals of een kind naar het vmbo, de havo of het vwo gaat, bepalen de rest van diens leven en volgens Klemke is het van cruciaal belang dat AI hierbij ondersteunt zonder vooroordelen. AI moet dus aan bepaalde ethische voorwaarden gaan voldoen. Zo mag het geen conclusies trekken op basis van verouderde discriminerende data. Of een kind van ouders die universitair geschoold zijn op grond daarvan vwo als schooladvies geven. Ook moet je als leerkracht de mogelijkheid hebben om in te grijpen op het oordeel van AI.

Vaardigheden voor de leerkracht

Een ander onderzoek van Klemke richt zich op het leren omgaan met AI in de klas. Je moet volgens hem snappen hoe robots werken om met ze te kunnen samenwerken. Je moet begrijpen hoe je moet zeggen wat zij moeten doen. En weten wat je kunt doen als er iets misgaat. ‘Als leerkracht kun je het best in de lead blijven en niet blind op AI vertrouwen,’ aldus Klemke in Open Magazine, het tijdschrift van de Open Universiteit.
Dit is iets wat ChatGPT zelf ook onderschrijft. Op de vraag hoe het zichzelf ziet in de toekomst van het onderwijs, antwoordt ChatGPT: ‘Terwijl AI in het onderwijs kan helpen bij het personaliseren van het leerproces en het efficiënter maken van bepaalde taken, blijft de menselijke factor essentieel voor het bieden van een holistische, empathische en flexibele onderwijservaring. De combinatie van menselijke expertise en AI-gestuurde technologie biedt de meest veel- belovende weg vooruit in het onderwijs.’

Hoewel ChatGPT claimt zelf geen emoties te hebben, leek het model toch wat gepikeerd te zijn door de stelling dat het een onbetrouwbaar rekenmachientje voor woorden is: ‘Dit suggereert dat ik voornamelijk werk door het manipuleren van taal, wat correct is. Ik gebruik algoritmes om patronen in taal te herkennen en te genereren, wat lijkt op een vorm van “berekenen”. Echter, de complexiteit van deze algoritmes gaat ver voorbij aan wat traditioneel wordt geassocieerd met een simpel “rekenmachientje”.’

Lees meer

Op onze themapagina lees je hoe AI de leerervaring verrijkt, studenten ondersteunt en docenten ontlast. Ontdek ook de ethische vraagstukken en de uitdagingen van het implementeren van kunstmatige intelligentie in de klas. Duik in de wereld van AI en leer hoe deze innovatieve technologie de toekomst van het onderwijs vormgeeft.

Bronnen

• Ronald Klemke, Laat robots taken overnemen die leraren niet graag doen, ou.nl

• Presentatie Barend Last Het Nationale Taalcongres – februari 2024