Boekentaal is rijker dan dagelijks gesproken taal

Wist je dat voorlezen in de klas een van de makkelijkste manieren is om de woordenschat van je leerlingen te vergroten? En dat is niet de enige reden waarom voorlezen zo belangrijk is. 

Niets illustreert het belang van voorlezen zo indrukwekkend als the million word gap. Uit onderzoek is gebleken dat kinderen die tot hun vijfde jaar elke dag een boek krijgen voorgelezen, gemiddeld 1.4 miljoen woorden meer horen dan leeftijdsgenootjes die nooit werden voorgelezen. ‘Boekentaal is rijker dan dagelijks gesproken taal,’ zegt Anneke Smits, lector Onderwijsinnovatie en ICT bij Hogeschool Windesheim en expert op het gebied van leesonderwijs. ‘In kinderboeken komen drie keer zoveel laagfrequente woorden voor – moeilijkere woorden die we niet vaak gebruiken – als in gewone gesprekken of op televisie. Bovendien staan ze in een context die maakt dat kinderen ze makkelijker kunnen begrijpen en onthouden.’ Tel uit je winst: wie voorleest werkt als vanzelf mee aan de taalontwikkeling van een kind – ook lang na de kleuterleeftijd.

Fictie-effect

Daar kunnen leerkrachten hun voordeel mee doen, door voor te lezen in álle groepen van de basisschool. ‘In een boek komen onbekende woorden makkelijk tien tot twaalf keer voor – de minimale hoeveelheid om opgenomen te worden in de woordenschat van een kind, zeker met de juiste context erbij,’ zegt Smits. ‘Daar hoef je als leerkracht helemaal niets voor te doen. Als je kwalitatief goede boeken uitkiest die moeilijker zijn dan wat je leerlingen zelf kunnen lezen, werk je aan een gemeenschappelijke taal- en kennisbasis van al je leerlingen.’

Hoewel voorlezen natuurlijk nooit zelf lezen kan vervangen, is dat meteen wél waarom voorlezen standaard in elke klas, tot en met groep 8 en zelfs nog in het voortgezet onderwijs, zou moeten gebeuren. Dankzij voorlezen komen namelijk ook kinderen die minder leesvaardig zijn, en daarom tijdens het stillezen kiezen voor dunnere boekjes met simpele taal, tot de noodzakelijke taal- en kennisontwikkeling. Voorlezen is ook belangrijk om het werken met losse teksten aan te vullen of deels te vervangen.

Smits: ‘Bij losse teksten ben je afhankelijk van de voorkennis van individuele kinderen. Dat werkt kansenongelijkheid in de hand omdat kinderen uit taalrijke milieus een voorsprong hebben op anderen. Dan krijg je situaties waarbij sommige leerlingen geen idee hebben waar zo’n tekst over gaat en anderen zich doodvervelen. Dankzij de rijke context die een verhalend boek biedt – en dat kan juist ook heel goed non-fictie zijn – doen leerlingen veel meer kennis op en heeft iedereen een gelijke uitgangspositie. Verhalen blijven je beter bij dan versnipperde feiten, dat is het fictie-effect. En dus heeft boeken voorlezen veel meer effect op de taalontwikkeling dan álles wat je los aanbiedt.’

In- en ontspanning

Voorlezen is daarnaast goed voor het concentratievermogen van kinderen. En dat kun je zo nodig best oefenen, door het voorleesmoment steeds iets uit te breiden. ‘Je zou als leerkracht elke dag minimaal twintig minuten, maar liever nog een halfuur moeten voorlezen,’ zegt Marieke Smeijsters, specialist onderwijs bij Stichting Lezen. ‘Zeker in de onderbouw, en als het kan ook in de bovenbouw. Daarnaast kan voorlezen een belangrijk in- én ontspanningsmoment voor leerlingen zijn.’ Ze ziet dat veel leerkrachten het lunch- of fruitmoment gebruiken om voor te lezen – precies zo’n moment dat een klas kan ontspannen en samen een boek kan beleven. Toch raadt ze aan om daarnaast nog een actief voorleesmoment te creëren, waarop iedereen op het boek gericht is. ‘Dat maakt het bijvoorbeeld mogelijk om het voorlezen te koppelen aan de gestelde leerdoelen en je boek in te zetten bij het thema dat in de klas centraal staat. Bovendien kun je leerlingen zo makkelijker actief laten meedenken over het verhaal en met hen napraten over het boek.’

Het belang van napraten

Want bijna net zo belangrijk als het voorlezen zelf, is het praten over het boek. Smeijsters: ‘Door erover te praten raken kinderen meer betrokken bij een boek, wat helpt bij het vergroten van hun verhaalbegrip.’ En zoals boeken lezen je inlevingsvermogen vergroot omdat je andere werelden leert kennen, doet praten over boeken iets soortgelijks. Smits: ‘Je gaat ervan inzien dat anderen iets anders mooi kunnen vinden dan jijzelf.’ Daarbij is het wel van belang dat een leerkracht zich terughoudend opstelt en open vragen stelt, te beginnen met: wat vond je mooi? Smits: ‘Dat vinden kinderen in het begin weleens moeilijk omdat ze gewend zijn aan vragen waarop de leerkracht het antwoord weet. Maar als je dit vaker doet, kan de sfeer in een klas echt opbloeien. We hebben klassen gezien waarin kinderen meer empathie voor en interesse in elkaar kregen en er veel minder sprake was van competitie. Dat heeft onze verwachtingen overtroffen.’ 

Ze snappen best dat leerkrachten kunnen worstelen met een vol programma. ‘Maar,’ zegt Smeijsters, ‘het kan lonen om je methode eens kritisch te bekijken. Moet je daar echt alles uit behandelen of zijn er onderdelen die je kunt vervangen door voorlezen?’ ‘Verhalen verkopen zichzelf,’ benadrukt Smits. ‘En ja, voorlezen kost tijd en kinderen moeten er in het begin in komen, maar je zult zien dat er vanzelf een moment komt dat ze je smeken om door te lezen. Goede boeken hebben dat effect.’ En wie maar lang genoeg een goed voorleesdieet volgt, grijpt vanzelf ook tijdens het zelf lezen naar moeilijkere boeken – blijkt uit de praktijk. En zo werkt voorlezen zelfs nog door als het boek uit is.