Vmbo 25 jaar: ‘Verbinden met leerlingen blijft de kern van lesgeven’

Hoe kijk je terug op de veranderingen in het vmbo sinds je begon met lesgeven tot aan je pensioen? 

‘In 1978 begon ik op de categorale mavo in Zaandam. Een kleine school met 260 leerlingen. Dat was een pre, iedere leerling werd gezien, met voldoende aandacht voor leervaardigheden, maar ook voor andere zaken als gedrag. Juist bij die kleinschaligheid hadden deze leerlingen met vaak een wat kwetsbaardere achtergrond, veel baat. Tegenwoordig zijn het veel grote schoolgemeenschappen, door die grootschaligheid is voldoende aandacht voor de leerling vaak een uitdaging.’

Zijn de verschillen groter dan de overeenkomsten?

‘De basis van lesgeven is tijdloos: of het nu 1980 of 2025 is, verbinding maken met leerlingen blijft essentieel. Zonder die verbinding kun je geen lesgeven. Natuurlijk is er veel veranderd. Voorheen gingen leerlingen tijdens een blokuurpauze even de klas uit: socializen, aanrommelen, heen en weer lopen, en daarna met frisse moed verder. Maar in de laatste jaren voor mijn pensioen bleven leerlingen bij het woord ‘pauze’ gewoon zitten, terwijl ze direct hun telefoon tevoorschijn haalden. Voorovergebogen over hun schermen kwamen ze de klas niet meer uit. De mobiel is heilig. Dat bleek ook toen ik met mijn eindexamenklas naar de Tweede Kamer ging, waar ze hun tas en mobiel moesten inleveren. Totale paniek: “Nu ben ik niet bereikbaar, meneer!”‘

Goed verhalen vertellen is een vak. Een docent staat als een soort toneelspeler, cabaretier voor de klas.

Waarom schuilt in de mobiel een gevaar?

‘Het gevaar van de mobiel is dat die jouw rol als docent overneemt. Juist daarom is het zo belangrijk om verhalen te vertellen, zeker als geschiedenisdocent, en ze te baseren op wat daadwerkelijk gebeurd is. Laat je niet leiden door de waanzin van TikTok, Snapchat en Instagram. Leerlingen moeten weer met elkaar praten, niet alleen buiten, maar ook in de les. Dat is de rol van de docent: verbinding creëren en het gesprek op gang brengen.’

Een goede docent is een goede verhalenverteller? 

‘Lesgeven is een ambacht. Tijdens de opleiding leer je vaardigheden, maar je leert het gaandeweg in de praktijk.’ Goed verhalen vertellen is een vak. Een docent staat als een soort toneelspeler, cabaretier voor de klas. Helemaal bij het vak geschiedenis is het de truc leerlingen mee te nemen naar een wereld die de leerlingen nog niet kennen. Daarbij leer je ze vragen stellen en kritisch denken. Ik heb gemerkt dat de concentratie door sociale media steeds minder werd. De taak van een docent is om de leerlingen toch op te leiden tot kritische burgers.’

Wat betekent het voor jou dat het vmbo 25 jaar bestaat? Roept dat iets op?

‘Er is nog veel werk aan de winkel, vooral als het gaat om het imago van het vmbo. Jarenlang was ik afdelingsleider van de brugklas, en als leerlingen vmbo-kader advies kregen, deden ouders vaak alles om ze naar tl te krijgen. Tegelijkertijd dreigt in Nederland een tekort aan praktisch geschoolden. Als leerlingen op kleinschalige vmbo-scholen hun eigen kwaliteiten en capaciteiten zien, groeit hun zelfvertrouwen en komen ze veel meer tot hun recht dan in een heterogene groep op de basisschool.’

Dit laat zien dat vmbo-leerlingen vaak veel potentieel hebben, ook al komt dat niet altijd direct tot uiting in de klas.

Hoe kan dat imago omhoog?

‘Het imago van het vmbo kan verbeteren door meer positieve aandacht te geven aan het goede werk dat daar gebeurt. In de media komen te vaak havo- en vwo-docenten en leerlingen aan het woord, omdat zij doorgaans beter kunnen formuleren, terwijl het vmbo in een negatiever daglicht komt bij incidenten. Dat doet geen recht aan de waardevolle bijdrage van vmbo-leerlingen en docenten, zoals vakmensen met ‘gouden handen’ – denk aan loodgieters, metselaars, dakdekkers en andere onmisbare beroepen. Het vmbo is tenslotte de keuze van de helft van de Nederlandse leerlingen.’

Welke momenten in jouw carrière zie je als hoogtepunten? 

‘Een van mijn mooiste herinneringen gaat over een groepje van vier die in het derde leerjaar voor veel onrust zorgden bij een aantal collega’s en geregeld naar mijn kantoortje werden gestuurd voor een “goed gesprek”, maar uiteindelijk mijn vak geschiedenis kozen in hun examenjaar. Het was bijzonder om te zien hoe ze in de klas veranderden: betrokken, kritisch en actief meedenkend. Ook tijdens maatschappelijke stages zag ik verborgen kwaliteiten naar boven komen, zoals een ongemotiveerde leerling die ineens een perfecte gastvrouw bleek te zijn. Dit laat zien dat vmbo-leerlingen vaak veel potentieel hebben, ook al komt dat niet altijd direct tot uiting in de klas. Als docent is het belangrijk om een voorbeeldrol te vervullen, met respect, didactische kwaliteiten en zelfreflectie, want leerlingen voelen haarfijn aan hoe je jezelf opstelt.’

Ken ik mijn leerlingen echt, en sluit mijn aanpak aan bij hun niveau?

Is dat een tip aan docenten?

‘Zeker, kijk kritisch naar jezelf. Als een les niet goed loopt, vraag je dan af: was ik goed voorbereid, ken ik mijn leerlingen echt, en sluit mijn aanpak aan bij hun niveau? Reflectie is cruciaal: werk met een strak schema, betrek leerlingen actief in de les, vermijd huiswerk, en evalueer regelmatig samen hoe het beter kan. Vermijd klaaggedrag en blijf jezelf ontwikkelen. Lesgeven is een prachtig vak, en als je openstaat voor verbetering, kun je veel bereiken met je leerlingen. Daarbij zijn rust, reinheid en regelmaat tijdloos. Overzicht en structuur in de klas geven leerlingen de rust die ze nodig hebben, in hun hoofd is het vaak al chaotisch genoeg.’

Tot slot, hoe hoop je dat het vmbo zich verder ontwikkelt in de toekomst?

‘Het vmbo mag zich sterker profileren en laten zien wat het te bieden heeft, van doorstroommogelijkheden naar mbo, havo of een baan tot opleidingen in de zorg, bouw en groensector. Het negatieve imago moet verder verbeteren, met inspanningen van scholen, docenten én promotie vanuit platforms en het ministerie. Docenten spelen hierin een sleutelrol: zij begeleiden leerlingen, ook als het soms voelt als zes stappen vooruit en zeven achteruit. Ze blijven gemotiveerd om het beste uit hun leerlingen te halen en dat verdient enorm veel waardering!’