Het is een veelbesproken, maar relatief weinig onderzocht thema in de geschiedenis van het biologieonderwijs: seksuele voorlichting. Volwassenen hebben vaak gemengde gevoelens over de seksuele voorlichting die zij zelf hebben gehad en veel docenten ploeteren (nog steeds) met de juiste vorm.
Seksuele voorlichting 3.0
Dat is jammer en dat kan veel beter, vinden onder meer het Nationaal Onderwijsmuseum te Dordrecht en het platform SKSPRAAT. Daarom opent het museum vanaf 10 november de tentoonstelling Aahhh..! Over lichaam, seksualiteit, gender en consent.
Jetske Steenstra is onderzoeker bij het Onderwijsmuseum, docent op een basisschool en één van de oprichters van SKSPRAAT. ‘Het platform heeft als doel om door middel van een open en veilig gesprek onze eigen beleving rond seksualiteit, gender, ons lichaam en onze relaties te verbeteren. Denk aan seksuele voorlichting 3.0, voor volwassenen.’
Steenstra is ook een van de drijvende krachten achter het (geschiedkundig) onderzoek en de samenstelling van de tentoonstelling. Ze vertelt: ‘In de tentoonstelling behandelen we onderwerpen die op dit moment veel worden besproken in de maatschappij. Het gaat over consent, gender, maar ook over lichamen. Het is zo belangrijk om te blijven benadrukken dat lichamen totaal verschillend zijn. Niet per se strak, recht of symmetrisch. Die verschillen in lichamen moeten we erkennen, vieren en vooral bespreken.’
‘Weinig in de boeken, dus moeilijk onderzoeken’
Het geschiedkundig onderzoek voor de tentoonstelling was en is niet eenvoudig, vertelt Jetske. Eigenlijk heeft ze het idee nog maar het topje van de ijsberg te hebben onderzocht. ‘Er staat weinig in de schoolboeken, dus het is niet makkelijk te onderzoeken,’ rijmt Jetske onbedoeld. ‘Seksuele voorlichting gaat toch ook voornamelijk over gesprekken in de klas.’
Het onderzoek richt zich op de periode vanaf eind jaren ‘60 tot nu. Ze heeft lesmaterialen uitgeplozen, biologieboeken gelezen en veel (voormalig) docenten gesproken. ‘In de jaren ‘70 was het gebruikelijk om in de schoolboeken foto’s te laten zien. Zo expliciet een foto van een piemel zul je nu niet snel zien. Tegenwoordig wordt er veel meer gewerkt met illustraties.’
Verhalen van oud-docenten
De onderzoeker interviewde onder meer gepensioneerde biologiedocenten en schoolbestuurders die in de vorige eeuw werkzaam waren. ‘Voor het onderzoek sprak ik een oud-schooldirecteur, die in de jaren ‘70 op zijn school voorlichting had gegeven. De directeur vertelde dat er in die periode een grote groep nieuwkomers waren gekomen. De voorlichting ging dan ook vooral over hoe we met elkaar omgaan, ook al zijn er cultuurverschillen. En bijvoorbeeld ook: welke woorden worden er gebruikt omtrent seksualiteit en lichamen?’
Terug naar nu. ‘Er is eigenlijk weinig gedaan aan kennisopbouw over dit onderwerp’, vertelt Jetske. ‘Daarom is het ook niet vreemd dat het nog steeds een lastig lesonderwerp is. Tegen docenten zeg ik dan ook: het is oké als je baalt dat je bepaalde kennis niet hebt gekregen. We moeten het samen uitzoeken.’
Tips voor in de les
‘Mijn tips voor in de les: spreek van tevoren regels met elkaar af. Bijvoorbeeld: Niet joelen als een verhaal wordt verteld en spreek alleen vanuit jezelf. Zulke regels helpen vaak al. Daarbij is jezelf openstellen belangrijk, maar er worden ook grenzen opgezocht. Let dus ook op jouw eigen grenzen. Iedereen moet zich tenslotte veilig voelen. Ook jij als docent.’
‘Een andere tip: soms kan verandering van een ‘gewone les’ ook drempelverlagend werken, door bijvoorbeeld samen eropuit te gaan. Met je klas de tentoonstelling Aahhh..! bezoeken opent het gesprek. Bij de tentoonstelling zijn ook educatieve programma’s te volgen. Belangrijk in de tentoonstelling is dat iedereen op eigen niveau en op eigen wens bepaalt wat diegene ontdekt en wat niet!
De tentoonstelling Aahhh..! Over lichaam, seksualiteit, gender en consent opent op 10 november in het Nationaal Onderwijsmuseum te Dordrecht.
