WhatsApp, Instagram, TikTok: stuk voor stuk belangrijke kanalen in het sociale leven van leerlingen. Zowel op de middelbare school als voor oudere leerlingen op de basisschool. Vaak verrijken deze apps het sociale leven van je leerlingen, maar wat als een leerling online door klasgenoten wordt buitengesloten?
Waarom worden leerlingen buitengesloten?
Uit onderzoek van MediaMasters en Kidsweek blijkt dat één op de vier basisschoolleerlingen wordt gepest of buitengesloten in de groepsapp. Helaas is het niet vanzelfsprekend dat al jouw leerlingen ‘erbij horen’. Leerlingen kunnen vanwege allerlei redenen uitgesloten worden: leeftijd, uiterlijk, kledingkeuze, afkomst, gender, en ga zo maar door. Wordt een leerling buitengesloten om haar haarkleur of bril? Dan eindigt het buitensluiten vaak niet als zij haar haren verft of lenzen gaat dragen. Het helpt dus niet om te voldoen aan ‘de norm’. De buitensluiters verzinnen weer iets nieuws…
Sociale uitsluiting doet pijn
De gevolgen van buitensluiten worden vaak onderschat. Maar volgens de Amerikaanse psycholoog Kip Williams is buitensluiten net zo erg als pesten. Of zelfs nog erger: als je twee minuten wordt buitengesloten, worden de hersendelen die ook actief zijn bij fysieke pijn geactiveerd. Uit onderzoek van psycholoog Geert-Jan Will kwam een soortgelijk resultaat. Bij pubers die jarenlang zijn buitengesloten door klasgenoten wordt het alarmsysteem in de hersenen sterker geactiveerd als ze opnieuw te maken krijgen met uitsluiting. Buitensluiten doet dus pijn en jongeren die hier langdurig mee te maken hebben gehad, reageren extra gevoelig wanneer zij dit opnieuw meemaken.
Hoe herken je online pestgedrag bij je leerlingen?
Buitensluiten is een vorm van pestgedrag. Als docent zie je het directe pestgedrag en buitensluiten vaak niet. Je ziet vooral de reactie van de gepeste leerling. Veel pestgedrag tussen leerlingen speelt zich online af en gebeurt dus buiten de muren van je klaslokaal. Het is voor jou als docent daardoor lastiger op te merken. Toch zijn de effecten merkbaar tot in het klaslokaal.
Hoe herken je of een leerling gepest wordt? Wees alert op signalen van pesten zoals:
- De leerling is vaak ziek of afwezig
- Anderen leerlingen gebruiken een bijnaam voor de leerling
- Wanneer er groepjes gevormd worden, wordt de leerling regelmatig als laatste gekozen
- De leerling is vaak alleen tijdens de pauze
- Voor en na de les blijft de leerling in het lokaal hangen
Buitensluiten op social media gebeurt op verschillende manieren. Bijvoorbeeld het bewust niet liken van posts op Instagram, of diegene zelfs ontvolgen. In WhatsAppgroepen: iemand uit de klassen-WhatsAppgroep gooien en stiekem een nieuwe groep aanmaken en die persoon niet uitnodigen. Of het negeren van berichten van één specifieke leerling en roddelen over iemand die niet in de groep zit.
5 tips hoe je als docent kunt omgaan met online pesten
- Praat erover: vertel wat je hoort en ziet en vraag leerlingen wat er speelt. Praat daarna met de direct betrokken leerlingen afzonderlijk. Maak het onderwerp (online) pesten ook regelmatig onderwerp van gesprek in het algemeen.
- Neem maatregelen en maak afspraken met de betrokken leerlingen: vertel duidelijk wat jij als docent wel en niet kunt doen om de situatie te veranderen. Check ook regelmatig of gemaakte afspraken worden nagekomen en of de situatie is opgelost.
- Informeer ouders: bespreek met de leerling of en hoe je de ouders kan informeren. Of in het geval van basisschoolleerlingen: laat ouders direct weten dat er iets is voorgevallen en hoe er is gereageerd op de situatie. Afhankelijk van wat er is gebeurd, nodig je de ouders van de pester(s) en gepeste uit voor een gesprek. Soms is het nodig om alle ouders te informeren over wat er speelt in de klas en op social media. Bijvoorbeeld als één leerling wordt buitengesloten in een WhatsAppgroep met de hele klas.
- Vertel de leerling waar hij terecht kan voor hulp bij ongewenst online gedrag: is er bij jou op school een aanspreekpunt voor pesten of een vertrouwenspersoon? Breng je leerling daarmee in contact.
- Adviseer leerlingen om bewijsmateriaal (screenshots, chats, mails) te bewaren.
Online pesten voorkomen
Het liefst wil je online buitensluiten en pesten voorkomen. Onderstaande tips kunnen helpen om online pesten te voorkomen:
- Investeer in mediawijsheid: leer leerlingen bewust om te gaan met sociale media en internet. Besteed aandacht aan privacy en het zorgvuldig omgaan met persoonlijke informatie en foto’s. Bespreek voorbeelden van buitensluiting op social media. Bijvoorbeeld een situatie als het toevoegen van klasgenoot Mila aan WhatsAppgroep ‘Feestje zonder Mila’, om Mila vervolgens direct weer uit de groep te gooien.
- Bespreek online school- /klassenregels en afspraken: ga met leerlingen in gesprek over hoe je online leuk met elkaar omgaat. Bespreek afspraken en regels over online gedrag die op school gelden regelmatig in de klas. Wat mag wel en wat mag niet? Ga op een leuke manier aan de slag met het maken van afspraken over hoe de klas met elkaar wil omgaan op sociale media.
Lesmateriaal ‘Buitengesloten? Uitgesloten!’
Wil je aan de slag met lesmateriaal? Voor de Week tegen Pesten 2021 heeft Stichting School & Veiligheid het gratis lesmateriaal ‘Buitengesloten? Uitgesloten!’ ontwikkeld voor het basisonderwijs, middelbaar onderwijs en MBO. Veel van het lesmateriaal is nog steeds te gebruiken. De online-game Machteloos richt zich bijvoorbeeld op online veiligheid. Leerlingen krijgen een dilemma voorgeschoteld en zo kun je met elkaar het gesprek over buitensluiten aangaan.
Wat doe jij als een leerling online wordt buitengesloten? En heb je tips om online pesten te voorkomen? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
