De moord op de Franse leraar Samuel Patty, in oktober 2020, had ook op Nederlandse leraren veel impact. Sindsdien zijn sommige docenten terughoudender met het tonen van aanstootgevend materiaal. Durven zij controversiële thema’s nog wel te bespreken in de les? En kan de nieuwe wet burgerschapsonderwijs daar verandering in brengen?
Lastige thema’s?
Vermoord worden omdat je Mohammed-cartoons hebt laten zien in een les over vrijheid van meningsuiting … Het heeft ook een deel van de Nederlandse docenten geschiedenis en maatschappijleer voorzichtiger gemaakt. Dat blijkt uit een enquête die naar aanleiding van de moord is gehouden. Grote nieuwsgebeurtenissen kunnen veel spanning in de klas veroorzaken. Sommige leraren vinden het daarom lastig om controversiële thema’s bespreekbaar te maken.
Korte lontjes en lange tenen
Racisme, de islam, het slavernijverleden, het oplaaiende geweld tussen Israël en de Palestijnen, seksuele diversiteit, het coronabeleid – zomaar wat onderwerpen op een lange lijst van controversiële thema’s, volgens leraren. Een docent die deelnam aan bovengenoemde enquête gaf aan dat de tenen van sommige leerlingen langer lijken te zijn geworden en hun lontjes korter. Dat veroorzaakt spanning in de klas, zeker bij het bespreken van omstreden thema’s.
Emotionele reacties
Wat is de belangrijkste factor voor het uit de weg gaan van deze onderwerpen? Vooral de reacties van sommige leerlingen. Het wij-zij-denken in de samenleving neemt toe en dat zie je ook terug in de klas. Leeftijd of opvoeding zorgt soms voor een zwart-wit wereldbeeld, zo blijkt uit de enquête. Ook kunnen of willen sommige leerlingen geen rationeel debat, omdat hun emotie de boventoon voert.
Nieuwe wet burgerschapsonderwijs
Scholen moeten aandacht besteden aan burgerschap, dat is al langer in de wet vastgelegd. Maar in de praktijk valt dat niet mee; op veel basis- en middelbare scholen bestaat burgerschapsonderwijs uit allerlei losse activiteiten en projecten. Daarom treedt vanaf 1 augustus 2021 een nieuwe wet voor burgerschapsonderwijs in werking. Deze wet zorgt ervoor dat de regels voor het burgerschapsonderwijs in zowel het primair als voortgezet onderwijs meer verplichtend worden. Eigenlijk net als op het mbo: daar is burgerschapsonderwijs al geïntegreerd in elke mbo-opleiding.
Handreikingen PO- Raad en VO-Raad
In de nieuwe wet burgerschapsonderwijs staat expliciet dat scholen leerlingen respect voor en kennis van de democratische rechtsstaat moeten bijbrengen. Elke school dient een eigen visie te ontwikkelen op burgerschapsonderwijs, zodat een samenhangend programma wordt gecreëerd. Daarin moet duidelijk staan wat leerlingen leren en hoe er geëvalueerd moet worden. De PO-Raad en VO-Raad hebben handreikingen gedaan voor het naleven en uitvoeren van deze wet. Ook op Onderwijs van Morgen vind je meer artikelen over burgerschapsonderwijs.
Schoolcultuur verbeteren
Schoolbesturen krijgen in de nieuwe wet burgerschapsonderwijs een zorgplicht voor de schoolcultuur. Daarmee wordt ook deze cultuur een onderdeel van het burgerschapsonderwijs. Voor leraren is dat fijn, want zij geven in de enquête aan dat ze soms ook door een gebrek aan steun van de schoolleiding voorzichtig zijn met het bespreken van controversiële onderwerpen. Een concreet schoolbeleid en burgerschapsonderwijs geïntegreerd in de schoolcultuur maakt het makkelijker om spanningen binnen de school aan te pakken.
Geen nieuw curriculum
Toch klinken er in het onderwijsveld twijfels over de nieuwe wet. Want zal er in de praktijk écht iets veranderen? In de nieuwe wet gaat het niet over een nieuw curriculum en er komen geen aangepaste kern- en einddoelen. Ook is er niet meer ruimte voor vakken als geschiedenis en maatschappijleer. Leraren moeten burgerschap nog steeds doceren met dezelfde hoeveelheid tijd die ze er nu voor hebben.
