De school speelt een belangrijke rol in het verbinden van kinderen en jongeren met onze samenleving. Burgerschapsvorming is dan ook essentieel. Maar hoe geef je dat op een doeltreffende manier vorm? In dit artikel zes aanknopingspunten voor burgerschapsvorming in het onderwijs.
Kort samengevat heeft burgerschap betrekking op de kennis, de vaardigheden, de houdingen, de reflecties en de gedragingen van mensen. Voor leerlingen komt dat neer op leren omgaan met verschillen en conflicten en op democratisch en maatschappelijk verantwoord handelen. Omdat de opvattingen van ouders, vrienden en leraren en docenten nogal uiteen kunnen lopen, is het een algemene taak van de school om kinderen en jongeren burgerschap bij te brengen.
In het recent verschenen onderzoeksrapport Onderwijs in burgerschap: wat scholen kunnen doen zijn verschillende Nederlandse po- en vo-scholen geportretteerd, die burgerschapsvorming op een interessante manier weten vorm te geven. De wetenschappers koppelen de inzichten uit de casussen aan de wetenschappelijke theorie en komen zo tot zes aanknopingspunten voor burgerschapsvorming in het onderwijs:
1. Een veilige en open sfeer creëren
Een veilige en open sfeer is een cruciale voorwaarde voor burgerschapsonderwijs. Zo’n sfeer kun je onder meer creëren door verhalen in te zetten als startpunt voor het bespreken van ideeën, dilemma’s of ervaringen. Ook is het belangrijk om je te richten op het positieve: geef leerlingen het gevoel dat ze er mogen zijn en richt je op het kind achter het gedrag. Geef leerlingen ook het gevoel dat alles bespreekbaar is, ook als dat soms lastig is.
2. Structurele aandacht in de les
Burgerschap een structurele plaats in het curriculum geven kan op heel wat verschillende manieren. In alle gevallen is het belangrijk dat de gekozen benadering op een doordachte en stelselmatige manier wordt toegepast. Zo kun je de buitenwereld structureel en vakoverstijgend naar binnen te halen, belangrijke vraagstukken bespreken met behulp van dialogische didactiek of op een voor leerlingen herkenbare en betekenisvolle manier lesgeven over democratie.
3. De wereld de school binnenhalen
Het kwam net als even aan bod: de wereld de school binnenhalen. Gebeurtenissen in het leven van leerlingen of actuele maatschappelijke thema’s zijn een interessant vertrekpunt om te leren over burgerschapsthema’s die direct aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Scholen hebben hier zo hun eigen manieren voor: zo is op de deels internationale Prinseschool in Enschede al vanaf de kleuterschool veel aandacht voor wereldnieuws. Op het Haarlem College worden themaweken georganiseerd met voor leerlingen pittige thema’s als homoseksualiteit, racisme en man-vrouwverhoudingen.
4. Wat je leert van vragenstellen
Burgerschap gaat over kwesties waarover je anders kunt denken. Het is daarom belangrijk om naar elkaar te luisteren en van elkaars standpunten te leren. Dat kun je onder meer doen door elkaar vragen te stellen en gezamenlijk te onderzoeken welke antwoorden en opvattingen er mogelijk zijn. Zo leren leerlingen dat maatschappelijke kwesties op verschillende manieren benaderd kunnen worden en dat er voor veel thema’s geen one size fits all-oplossingen mogelijk zijn, waardoor de ontwikkeling van ruimte en respect voor andere ideeën en opvattingen cruciaal is.
5. Democratie en hoe je dat leert
Ook is het belangrijk dat leerlingen leren om verschillende democratische principes toe te passen. Denk hierbij onder meer aan oefenen met debatteren, rollenspellen en beargumenteren vanuit de tegenstander. Deze ervaringen op school zijn belangrijk, omdat ze van effect zijn op hoe leerlingen kijken naar de samenleving en naar maatschappelijke en politieke opvattingen en pluriformiteit.
6. Uitgaan van kernwaarden
Onderwijs in burgerschap begint bij breed gedragen kernwaarden als verdraagzaamheid en solidariteit. Sommige scholen werken doelgericht en heel bewust – bijvoorbeeld met behulp van een methode – aan de ontwikkeling van zulke waarden, terwijl op een andere school iedere periode een andere kernwaarde centraal staat en bij allerlei onderwijsactiviteiten aan bod komt. Ongeacht de benadering staat de ontwikkeling van dergelijke waarden centraal bij burgerschapsonderwijs.
Verder lezen?
Wil je graag meer te weten komen over hoe de geportretteerde scholen de aanknopingspunten concreet vormgeven? Of ben je geïnteresseerd in de wetenschappelijke theorie die ten grondslag ligt aan de aanknopingspunten? Download dan het onderzoeksrapport Onderwijs in burgerschap: wat scholen kunnen doen via de website van het Kohnstamm Instituut.
Hoe wordt burgerschapsvorming bij jou op school vormgegeven? En herken je elementen van de aanknopings- en/of aandachtspunten in de praktijk? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
