Eén van de meest waardevolle dingen die ik mijn leerlingen wil bijbrengen is het vermogen om op een open doch kritische en autonome blik de wereld in te kunnen kijken. De vraag die ik me hierbij stel: hoe laat ik mijn leerlingen op een verantwoorde manier omgaan met het eindeloze aanbod van informatie uit de online en offline media? Binnen een tijdsbestek van pakweg een jaar of 15 ligt de digitale wereld nu open voor onze kinderen. Waar ík als student mijn informatie moest halen uit informatie uit krantenknipsels, studieboeken en op microfiches, zitten onze leerlingen vanuit hun eigen slaapkamertje te browsen op het internet.
Van één waarheid naar meerdere waarheden
Daar waar voorheen de traditionele media al een voorselectie voor ons maakten wat betreft het publiceren van informatie, hebben onze kinderen nu zelf de mogelijkheid keuzes te maken. Vanwege de grote hoeveelheid informatie die zij tot hun beschikking hebben, kunnen de leerlingen zelf kritische vragen stellen bij het maken van een verantwoorde selectie. Zie hier meteen de democratisering van kennis die in werking treedt! Het is een enorme verrijking als je het vergelijkt met twee decennia terug. Vóór het internettijdperk waren we geneigd uit te gaan van één waarheid. Nu is dit begrip veel minder vast omlijnd: dé waarheid is meer een continuüm geworden en dat vraagt andere (en misschien wel meer) vaardigheden van onze leerlingen om informatie op waarde te schatten.
Een voorwaarde om goed met deze democratisering van kennis om te gaan, is dat wij onze leerlingen instrumenten aanbieden die ze ondersteunen bij de selectie. Maar vooraleer de leerlingen hiermee aan de slag kunnen, is het noodzakelijk eerst een bewustwordingsproces op gang te brengen. Waar wij, volwassenen, al moeite hebben met het aanbrengen van een ordening binnen het info-aanbod, en waar wij het al moeilijk vinden om met een gezonde dosis afstand tegen informatie aan te kijken, moet het voor kinderen in de puberteit veel lastiger zijn hun eigen autonome weg hierin te vinden. Jongvolwassenen hebben immers grotere moeite met het behouden van het overzicht en plannen van activiteiten.
Kinderen zullen in de eerste plaats een goed onderscheid moeten maken tussen objectieve en subjectieve informatie. Nu is de term ‘objectief’ eigenlijk al een contradictie in termino, maar toch volstaat het om de traditionele omschrijving van het begrip te hanteren. In de praktijk blijkt veel informatie op websites gesponsord en hierin zit al meteen een valkuil: veel subjectieve informatie wordt als objectief gepresenteerd. Kinderen hierop attenderen lijkt mij één van de eerste aandachtspunten.
Kritisch denken in de les
Het is niet eens noodzakelijk gehele lessen in kritisch denken te geven; geïntegreerd aanbieden in je eigen lesaanbod kan al heel wat opbrengen. Laat de leerlingen bijvoorbeeld als eerst naar de bron kijken van de tekst die zij op hun tafel hebben liggen en stel daarover vragen. Bijvoorbeeld: Wie heeft de tekst geschreven? Hoe oud is de tekst? Wat weet je zelf al van het onderwerp? Je kunt leerlingen ook elkaars werk laten beoordelen met behulp van beoordelingswoorden met goed onderbouwde argumenten. Laat ze eens een mening formuleren die tegenovergesteld is aan wat ze eigenlijk vinden. Het levert vaak verrassende uitkomsten op. De weerstand die leerlingen aanvankelijk hebben om een stelling te verdedigen waar zij het niet mee eens zijn, is enorm. Maar als je hun het hoofddoel voor ogen blijft houden en het spelelement in deze opdracht naar voren brengt, beschouwen de meeste kinderen het uiteindelijk als een eer te winnen. Je ervaart als docent ineens een enorme creativiteit en gedrevenheid in de debatten. Het geeft ze elke keer weer even de mogelijkheid om met meer afstand naar informatie te kijken om er vervolgens voorzichtig een oordeel over te hebben.
Het werkt helemaal goed als je de beschikking hebt over twee (tekst)fragmenten waarin hetzelfde onderwerp zogenaamd objectief beschreven wordt, maar waarbij de conclusies behoorlijk van elkaar verschillen. Denk daarbij aan krantenberichten uit verschillende kranten of aan journaaluitzendingen van RTL4 en NOS. Op deze wijze ondervinden leerlingen aan den lijve dat ‘objectieve waarheden’ wel degelijk van elkaar kunnen verschillen. Het is een eye-opener voor velen!
Kortom: laat ze maar lekker hun gang gaan met meningen, feiten en verschillende waarheden! Wissel veelvuldig van gedachten hierover met je leerlingen. Stapje voor stapje laat je ze dan toe in een wereld die genuanceerder in elkaar zit dan ze op het eerste moment denken. Zo verrijk je de leerlingen geleidelijk aan met een gezonde kritische en autonome blik op de wereld om hen heen.
