Het is een standaard grapje dat eens in de zoveel jaar door een groepje giechelende brugklasser wordt verteld. ‘Meneer, weet u dat woorden die met ‘on’ beginnen iets negatiefs betekenen? Denk maar aan: oneerlijk, onrechtvaardig, ongeduldig, ongelukkig, om maar een paar te noemen. En dan hebben we natuurlijk ook onderwijs, hahaha.’
Ja, ja om te gieren die puberhumor, maar daar sta je dan met je beste bedoeling. Ik lach erom, maar ik kan mij onderwijscollega’s voorstellen die graag, al dan niet quasi geirriteerd, de onderwijsbranche gaan verdedingen vanuit opvoedkundige visie; geen toekomst zonder onderwijs. Het is vaak dezelfde groep docenten die ‘onderwijs’ vóór ‘opvoeden’ willen (we zijn toch geen opvoeders!). Maar in de praktijk ervaren dat het laatste toch steeds het eerste in de weg zit. Voor iedereen die die knoop herkent, misschien een ontwarring.
‘Education is not preparation for life; education is life itself.‘
Sinds mensenheugenis is ‘opvoeden’ en ‘onderwijs’ zowel complementair als conflicterend aan elkaar. De evolutie van de bordenwisser begon bij wijze van spreke als opvoedkundig middel. John Dewey schreef ooit: ‘Education is not preparation for life; education is life itself.‘ Waarin zowel de eenheid, maar ook het conflict tussen beide herkenbaar is. Voor sommigen gaat het niet om de eenheid, maar de volgorde. Ze kunnen hele pleidooien houden over het gebrek aan opvoeding, gezag en respect, daar gaat het onderwijs volgens hun aan ten onder. Tegen de tijd dat ze de leerlingen ‘opgevoed’ hebben kan de les beginnen zeg maar. Dat kost ze teveel tijd en gaat ten koste van het daadwerkelijke onderwijzen.
Een leerling schreeuwde weleens gefrusteerd dat hij ‘gek werd van heel de tijd dat gezeik’. Daar had hij een punt. Besef even hoe een puber vanaf de ochtend overspoelt kan worden met ‘gezeik’. Wekker te laat, douchen te lang, ontbijt te mager, toets niet geleerd, kleren op de grond, kopje niet in de vaatwasser, regenjas niet aan, laat je fiets maken, doe de poort dicht. Vervolgens de klas in, doe je pet af, ga recht zitten, pak je boek, waar is je pen, waarom heb je geen huiswerk gemaakt, praat niet met je buurman, hou je grote mond, zet niet alles in één schrift …. Pfff, alsof ze geen van allen ‘aan’ staan tijdens een uitleg, klaagt de docent dan. Ik denk dat dat klopt want op het moment dat ze moeten opletten, zitten ze als gompies zuurstof te verbruiken als enige bezigheid.
Schieten met hagel noemde mijn leermeester het, als je 50 minuten lang op elke slak een zoutje aan het leggen was. Het is precieziewerk moest ik mij beseffen.
Ga gauw zitten, want dit wordt weer les om van te smullen!
Want natuurlijk zijn discipline, structuur en wederzijds respect belangrijk en mag je echt wel wat van het gedrag van leerlingen verwachten, maar als de nadruk ligt op goed* en belevingsvol onderwijs, vermindert de behoefte aan constante opvoedkundige interventies. Een boeiende les waarbij leerlingen echt betrokken zijn, zorgt ervoor dat ze vanzelf recht gaan zitten, hun boek openen en hun pen pakken. Zo kun je een les ook benaderen; ‘Kom binnen, fijn dat je er bent. Ga gauw zitten, want dit wordt weer les om van te smullen (ik overdrijf graag)!’ Dat is gezag, dat geeft respect en geeft eenheid aan onderwijs en opvoeding. Dat is hard werken zoals we weten.
Dus ja, veel woorden die met ‘on’ beginnen hebben een negatieve lading, maar onderwijs hoeft daar niet één van te zijn. Tenslotte is ook niets is ONmogelijk, ook het opvoeden van leerlingen niet.
*Goed onderwijs betekent voor mij oprechte interesse tonen en verbondenheid met leerlingen, en het nastreven van een visie die gebaseerd is op de behoeften van de leerlingen en de ontwikkeling van alle medewerkers in die richting
Danny Weeda is directeur van een kleine familiaire middelbare school. Hij heeft bijna twintig jaar voor de klas gestaan en staat nog steeds in goed contact met de leerlingen van zijn school. Met zijn frisse kijk op onderwijs stelt hij vaak en graag de vraag: waarom? Dat geeft mooie gesprekken en discussies die soms uitmonden in een artikel of column. ‘De wijze waarop de jeugd zich een weg baant door het leven is een eervol iets om getuige van te zijn en geeft verhalen voor het leven.’
