‘Ik denk er wel eens over om mijn identiteit te verbergen’, vertelt de 18 jarige Robin. Ze laat haar ketting met een Davidster zien en vertelt dat ze hem vaak afdoet als ze alleen over straat gaat, omdat ze bang is dat mensen haar kwaad willen doen als ze het symbool zien. 42% van de docenten in het voortgezet onderwijs was het afgelopen jaar getuige van antisemitische voorvallen in de klas, blijkt uit onderzoek van de Anne Frank Stichting.[1] Onlangs verschenen in de media berichten waaruit blijkt dat kennis over de Holocaust bij jongeren steeds verder afneemt naarmate de tijd verstrijkt. Hoe bespreek je deze thematiek in de klas om te zorgen voor een veilige omgeving waarin iedereen zichzelf kan zijn?
Persoonlijke verhalen
‘Ik denk dat de Holocaust voor veel jongeren voelt als een ver van hun bed show. Het trauma, de ervaring die erachter zit, verdwijnt ergens uit de samenleving. Ik denk dat de urgentie om het erover te blijven hebben door jongeren minder wordt gevoeld’, zegt Gijs Mushin van Gaans, vakdidacticus levensbeschouwing en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en Fontys Hogeschool Tilburg. Gijs leidt docenten op en geeft hen handvaten om les te geven over de Holocaust. ‘Ik denk dat persoonlijke verhalen, zoals die van Robin, nodig zijn om de urgentie in te voelen. Er zit echt menselijk leed achter waar we ons rekenschap van moeten geven. Hierdoor wordt het tastbaar en kunnen we makkelijker de dialoog vinden.’
Empathie als middel tegen vooroordelen
Om deze echte ervaringsverhalen, zoals die van Robin, toegankelijk te maken voor docenten ontwikkelde de Anne Frank Stichting de online toolbox Stories that Move. De tool biedt niet alleen verhalen uit het verleden, maar laat ook Europese jongeren van nu aan het woord over hun eigen ervaringen met discriminatie. De verhalen van leeftijdsgenoten in de toolbox maken het gemakkelijker voor leerlingen om zich in te leven in de gevolgen van lastige thema’s zoals discriminatie. Hanneke Felten, senior projectleider en onderzoeker bij het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) vertelt hierover: ‘Inleving is één van de werkzame mechanismen om vooroordelen zowel op bewust als onderbewust niveau te verminderen. We weten uit stapels wetenschappelijke studies dat het kijken vanuit de ogen van de ander vooroordelen vermindert.’[2]
Casus: omgaan met bagatellisering van de Holocaust in de klas
Uit onderzoek van de Anne Frank Stichting blijkt dat docenten in de klas te maken krijgen met leerlingen die de impact van de Holocaust bagatelliseren. Het onderzoek laat zien dat 14% van de docenten in het afgelopen jaar hiermee is geconfronteerd. Gijs: ‘Ga met ze in gesprek. Als je leerlingen wil erkennen, dan moet je ook hun verhaal erkennen. Dat betekent absoluut niet dat je het ook moet accepteren. Het verhaal mag in ieder geval gehoord worden, maar moet daarna wel onderzocht worden. Ga in gesprek met behulp van historische bronnen: hoe bepalen we samen wat waar is?’.
Link naar het heden
Een belangrijke tip voor docenten die zich bezighouden met Holocausteducatie is volgens Gijs het leggen van een link naar het heden. ‘De generatie van de oorlog sterft uit. Dat betekent dat de manier waarop wij omgaan met deze geschiedenis op een natuurlijke wijze gaat veranderen. We kunnen het verleden niet onder een stolp zetten. We moeten accepteren dat mensen een andere relatie gaan ontwikkelen tot deze geschiedenis.
Omdat we vinden dat er een les te leren is willen we de herinnering bewaren. Dat betekent wel dat we iedere generatie ook moeten uitdagen om een eigen les eruit te trekken. Maak de koppeling met uitsluitingsprocessen in het hier en nu.’ Stories that Move biedt video’s van jongeren die vertellen over hun eigen ervaringen met uitsluiting. De toolbox richt zich op de meest voorkomende vormen van discriminatie in Europa. Door verhalen over antisemitisme te koppelen aan andere verhalen van discriminatie kom je dichterbij de jongeren en hun belevingswereld. De diversiteit aan perspectieven in Stories that Move maakt aan leerlingen duidelijk dat alle verhalen meetellen en er toe doen.
Niet alleen in de geschiedenisles
De tool daagt jongeren uit om te reflecteren op hun eigen vooroordelen en geeft handvaten om te reageren in een discriminerende situatie. Gijs: ‘Gebruik filmpjes die echt te maken hebben met de eigen situaties van leerlingen, die een connectie leggen met de actualiteit. Video’s die onderliggende kwesties bespreekbaar maken in de klas. Denk samen na over wat voor maatschappij we willen zijn.’ Op deze manier is Holocausteducatie niet alleen relevant voor de geschiedenisles. ‘Het gaat naast historisch besef ook om zingeving. Het gaat om het waarborgen van fundamentele waarden, datgene waar wij iedere ochtend ons bed voor uitkomen.’ Door deze focus op zingeving en reflectie op het eigen handelen is Stories that Move ook te gebruiken in lessen levensbeschouwing, burgerschap en maatschappijleer.
Over Stories that Move
Stories that Move is een gratis online tool, in negen talen, op basis van echte verhalen en ervaringen van jongeren. De Anne Frank Stichting ontwikkelde de toolbox samen met partnerorganisaties uit verschillende Europese landen. Het is een veilige online leeromgeving met aandacht voor diversiteit, inclusie en allerlei vormen van discriminatie en de ingewikkelde vragen die dit oproept. De toolbox bevat verhalen uit zowel heden als verleden en biedt zorgvuldig geselecteerd bronmateriaal. Maak een gratis account aan op Storiesthatmove.org of probeer vast twee werkvormen uit via het LessonUp-kanaal van de Anne Frank Stichting.
[1] Zie: https://www.annefrank.org/nl/over-ons/onderzoek/sociaal-onderzoek/onderzoek-naar-antisemitisme/antisemitisme-vo-2023/
[2] Zie: https://www.primaonderwijs.nl/lb-magazine/toolbox-om-diversiteit-discriminatie-mediawijsheid-bespreken
