In april verscheen De Staat van het Onderwijs 2024. Het is een kritische rapportage die onder andere verslag uitbrengt over de basisvaardigheden, het mentale welzijn van studenten en het lerarentekort. Gelukkig zijn er in het rapport en het bijbehorende online magazine ook lichtpuntjes te vinden.
‘Het onderwijs verkeert in zwaar weer’, met die woorden wordt De Staat van het Onderwijs geopend. In zes hoofdstukken en 120 pagina’s spreekt de Inspectie van het Onderwijs haar zorgen uit over onder andere de basisvaardigheden, het tekort aan leerkrachten en schoolleiders, passend onderwijs en de onderwijskwaliteit.
De toon van het bijbehorende online magazine is anders: ‘Wat is het waardevol om in het onderwijs te werken en (…) verschil te kunnen maken in de levens van leerlingen en studenten.’ Ria Westendorp is Waarnemend inspecteur-generaal van het Onderwijs en benadrukt in het voorwoord van het magazine dat het vak van leerkracht bijzonder is, dat het iets is om trots op te zijn. ‘Gelukkig zien we dit ook terug in De Staat van het Onderwijs van 2024. Het werkplezier in het onderwijs is hoog. Dat is belangrijk, want er wordt nogal wat van u gevraagd.’ Het magazine laat zien dat er naast de verbeterpunten, door het hele land ook talloze positieve voorbeelden te zien zijn die navolging verdienen.
Niet alleen maar negatief
Ook in het rapport De Staat van het Onderwijs zijn er lichtpuntjes te vinden die de moeite van het benoemen waard zijn. Er zijn nog steeds veel scholen en opleidingen waar het op eigen kracht lukt. Ze bieden gelijke kansen en extra ondersteuning aan kwetsbare leerlingen, de lerarentekorten zijn er klein en er is een soepele doorstroom van hbo naar wo. ‘Scholen en opleidingen die er toe doen voor leerlingen en studenten en het positieve verschil maken in hun levens, ook in wijken waar dit niet vanzelfsprekend is. De verhalen en ervaringen liggen voor het oprapen’, zo klinkt het in het rapport. We lichten er in dit artikel enkele uit.
Basisvaardigheden
Ondanks de zorgen over de kwaliteit van het onderwijs is er in het online magazine te lezen dat er lichtpunten te zien zijn in de ontwikkeling van basisvaardigheden en gelijke kansen. Zo hebben de kinderen met de grootste achterstand op de basisvaardigheden in het primair onderwijs een inhaalslag gemaakt. Het beleid van scholen om zich op hen te concentreren, lijkt vruchten af te werpen.
Door het hele onderwijs is eensgezindheid over de belangrijkste opgaven in het onderwijs. Uit gesprekken met honderden besturen, scholen en opleidingen blijkt dat men de noodzaak ziet om extra aandacht aan taal, rekenen en burgerschap te schenken en dat men hier werk van wil maken. Die erkenning is nog niet overal omgezet in concrete plannen en ambitieuze doelen, al vormt het primair onderwijs hierop een positieve uitzondering.
Uit de praktijk
De maatschappelijke toekomst van mbo-studenten hangt mede af van de beheersing van de basisvaardigheden. Het VISTA college in Zuid-Limburg ontwikkelde een eigen visie, die steeds meer haar vruchten afwerpt.
‘De laaggeletterdheid in onze regio is groot. Veel jongeren worden thuis niet gestimuleerd om te lezen’, vertelt Ilja Castermans, onderwijskundig leider van de afdeling Food & Hospitality Services. ‘Om de leesvaardigheid en het plezier in lezen te vergroten, besteden we met de eerstejaarsklassen een halfuur per week aan lezen. Dat mag van alles zijn: boeken, magazines of strips, áls ze maar lezen. Vanaf komend jaar gaan we dit integreren in onze lessen Nederlands.’
Ook krijgen een aantal opleiding bijvoorbeeld telefoontrainingen ter ondersteuning van de vijf vaardigheden: lezen, schrijven, luisteren, spreken en gesprekken voeren. ‘Een berichtje sturen is gemakkelijker dan een conversatie. Dat vinden ze eng.’ De vaardigheden worden op die manier zo praktisch mogelijk ingevuld.
Veiligheid
Het veiligheidsbeleid is op bijna alle scholen op orde, zo is te lezen in het rapport. Dat het ook wordt nageleefd laten de cijfers zien. In de periode 2016-2021 voelden de meeste po- en vo- leerlingen zich namelijk veilig op of rond de school. Dit percentage schommelde tussen de 95% en 98%. Het percentage mbo-studenten dat zich veilig voelt is van 76% in 2016 gestegen naar 81% in 2022.
Deze positieve cijfers zijn niet te onderschatten. Een eerste kenmerk van goed onderwijs is immers het lesklimaat en daarin speelt veiligheid een grote rol.
Inburgering
Ook positief is dat alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) met een verblijfsvergunning steeds vaker onderwijs volgen. Van het cohort dat in 2020 een verblijfsvergunning kreeg, volgde 80% op 1 oktober 2022 onderwijs. Van het cohort dat in 2014 een vergunning kreeg, volgde op 1 oktober 2016 nog maar 44% onderwijs. Ook volgen niet-leerplichtige jongeren vanaf 18 jaar vaker onderwijs naarmate ze langer in Nederland zijn.
Maatregelen tegen werkdruk werken
Terwijl het werkplezier in het onderwijs hoog is, is werkdruk een reden voor leerkrachten en schoolleiders om het onderwijs te verlaten. Scholen treffen maatregelen om in de praktijk met de leraren- en schoolleiderstekorten om te gaan. Schoolleiders geven aan dat maatregelen gericht op verlaging van de werkdruk het beste helpen om leraren te werven of behouden. De rol van schoolleiders is cruciaal hierin. Voor zichzelf zien ze dat maatregelen die gericht zijn op het stimuleren van hun professionele ontwikkeling het beste werken om het onderwijs niet te verlaten. Daarnaast gaven veel schoolleiders aan dat aandacht voor het welbevinden van leraren goed werkt.
Een kleine stip op de horizon zijn daarnaast de zij-instromers, dat aantal stijgt namelijk. Net zoals het aantal afgestudeerde leerkrachten dat in het onderwijs gaat werken. ‘Een goede begeleiding op de werkplek van beginnende leraren is cruciaal om deze groep voor het onderwijs te behouden’, zo beveelt de Inspectie van het Onderwijs aan.
Uit de praktijk
Amel el Azaouagh en Rozerin Top zijn leercoaches op OBS Jan Ligthart in Den Haag. Als leercoaches begeleiden ze hun collega-leerkrachten op school. Voorheen werd er door OBS Jan Ligthart meestal een externe leercoach ingehuurd wanneer een leerkracht die nodig had, maar dat was niet altijd praktisch. Ook lag de drempel om hulp te vragen van een externe leercoach hoger. In de afgelopen jaren zijn er daarom steeds meer collega’s opgeleid tot leercoach. Het schoolbestuur stimuleert dat. Nu worden de leercoaches ook preventief ingezet, om te voorkomen dat leerkrachten vastlopen en om hulp moeten vragen.
Het effect van de inzet van leercoaches op de Jan Ligthartschool is positief. ‘Leraren vallen minder snel uit, hun effectiviteit neemt toe en daarmee nemen de resultaten van de leerlingen ook toe’, vertelt Amel. En Rozerin vult aan: ‘Bij de begeleiding van de zij-instromers hoop ik natuurlijk dat we bijdragen aan het verkleinen van lerarentekort!’
Verder lezen
Het volledige rapport is te downloaden op onderwijsinspectie.nl. Evenals het online magazine bij De Staat van het Onderwijs 2024 met nog meer mooie voorbeelden uit de praktijk.
Op Onderwijs van Morgen vind je ook iedere week nieuwe artikelen vol inspiratie, informatie en praktijkvoorbeelden. De basisvaardigheden battles voor mbo-studenten en het tweeluik over rekenen in beweging zijn hier actuele voorbeelden van.
