Begrijpend luisteren is een vaardigheid die bijdraagt aan begrijpend lezen en schrijven. De focus in het taalonderwijs ligt echter op het lezen en schrijven. Zonde, vindt leraar en audio-educatiespecialist Tjeerd van den Elsen. Als het aan hem ligt, zetten we radio, podcasts en geluidsopnames vaker in als leermiddel om kinderen met meer motivatie aan het lezen te krijgen. Benieuwd naar de voordelen en hoe jij dit zelf kan toepassen in je les? Tjeerd legt het je uit in dit artikel.
Radio als leermiddel
Tjeerd vond audio als klein jongetje al machtig interessant: ‘Je luistert naar de radio en dan komt daar geluid uit. Waar komt dat geluid vandaan? Ik was reuze benieuwd naar dat spreekwoordelijke mannetje van de radio.’ Zo begon hij op jonge leeftijd zelf met radio maken. Zijn ervaring met audio wilde hij toepassen in zijn werk als leraar in het primair onderwijs.
En dat is hem gelukt. Het begon allemaal op basisschool De Vijf Hoeven in Tilburg. Daar bouwde hij zijn eigen radiostudio. Met radio wil Tjeerd leerlingen enthousiast maken voor taal. En dat werkt! Leerlingen krijgen zelfvertrouwen en plezier in taal, waardoor hun taalvaardigheid groeit. En mede omdat Tjeerd zijn eigen unieke talent en passie voor audio inzette voor betekenisvol onderwijs, is hij in 2017 verkozen tot Leraar van het Jaar. In 2020 volgde de IPON – Innovatie van het leren Award PO. Nu helpt hij leraren en scholen met zijn bedrijf Ears Up door het hele land om audio in te zetten voor een hoger doel: beter taal- en leesonderwijs.
Aandacht voor praten en luisteren
Waarom Tjeerd praten en luisteren zo belangrijk vindt? ‘Praten en luisteren krijgen relatief weinig aandacht in het taalonderwijs, terwijl luisteren deels vooraf gaat aan lezen. Engels onderzoek toont bovendien aan dat kinderen, met name tussen zes en negen jaar, erg leunen op geluid. Om een taal te leren moet je dus met de makkelijkste vaardigheden beginnen: praten en luisteren. Lezen en schrijven is heel moeilijk als je het spreken en luisteren niet goed onder de aandacht brengt in de belangrijkste jaren waarin een kind de taal leert.’
Kader: Begrijpend luisteren in het onderwijs
Wat houdt de vaardigheid begrijpend luisteren precies in? Bij begrijpend luisteren kennen leerlingen betekenis toe aan gesproken taal, door actief en doelgericht te luisteren. Zo vergroten ze hun woordenschat en hun kennis van de wereld.
In de kleutergroepen en groep 3 heeft begrijpend luisteren nog een prominente rol. Vanaf groep 4 schuift de focus naar begrijpend lezen. Vanaf dat moment wordt lezen getest met een leerlingvolgsysteem. ‘Omdat veel scholen bijvoorbeeld Cito-toetsen gebruiken als meetinstrument, richten zij hun onderwijs daarop in.’ En dat is waar het volgens Tjeerd misgaat: ‘Begrijpend lezen zou volgens mij geen losstaand vak moeten zijn. Taal en leesvaardigheid kun je bij alle vakken waar veel gelezen wordt, trainen. En daar hoort praten en naar elkaar luisteren over de teksten bij. Dan heeft taal én de inhoud van de les een functie.’
De leesfuik
Volgens Tjeerd ligt de nadruk op dit moment dus te veel op lezen: ‘Ons schoolsysteem is op dit moment heel oneerbiedig gezegd een grote leesfuik. Kort door de bocht zeggen we: jij kan alleen naar hbo of de universiteit als je goed kan lezen. Het gaat vaak over het leesprobleem, maar Tjeerd vraagt zich af of we het onzichtbare luisterprobleem daarmee niet over het hoofd zien. Volgens hem draagt begrijpend luisteren namelijk bij aan vaardigheden die komen kijken bij begrijpend lezen. Dat komt door overeenkomstige vaardigheden die je met audio makkelijker herkent. Denk bijvoorbeeld aan begrip van oorzaak-gevolg en kennis van tekst verhaalstructuren.
Podcast als leermiddel
Tjeerd vindt podcasts een heel geschikt middel om de luistervaardigheid te oefenen. En dat blijkt ook uit onderzoek van kidslisten.org. Zo begint 75 procent van de kinderen die naar een podcast heeft geluisterd een gesprek over wat ze hebben gehoord. En meer dan de helft van de kinderen vertelt aan anderen wat ze hebben geleerd over de podcast of vragen om meer informatie. ‘Die intrinsieke motivatie van kinderen om meer te weten te komen, dat is waar we als leraar naar op zoek zijn. Als je audio gerichter inzet, krijg je meer gemotiveerde leerlingen. Dat is mijn ervaring in ieder geval’, vertelt Tjeerd lachend.
Vier tips om begrijpend luisteren in de klas te oefenen
De voornaamste tip van Tjeerd: zorg voor rijke lees- én luisterervaring in de klas. Benieuwd hoe je die luisterervaring kunt bieden? Daar geeft hij vier tips voor:
- Podcasts luisteren in de luisterhoek
Veel scholen zijn ingericht op lezen en hebben een leeshoek. Zorg ook voor een luisterhoek waar leerlingen in rust een podcast kunnen luisteren. Bekijk bijvoorbeeld deze 6 tips voor podcasts om in de klas te luisteren. Of check kinderpodcasts.nl. Handige tip: zet de podcast op de weektaak en in de online leeromgeving. - Gebruik audio in plaats van video
Luister gericht met leerlingen naar audiofragmenten, in plaats van naar video’s te kijken. Kinderen hebben al zoveel schermgerichte activiteiten. Met audio heb je de kans om even zonder scherm te werken. - Maak je eigen podcast
Maak met elkaar een podcast en luister naar de verhalen in de klas. Wil je met je groep podcasts maken? Dan is het natuurlijk prachtig als je een pop-up podcaststudio kunt gebruiken, dat doet veel meer voor de beleving en het plezier. Maar met een goede mobiele telefoon en een gratis montageprogramma als Audacity kom je ook een heel eind. - Neem taalactiviteiten in de klas op en luister ze terug
Heb je er eens aan gedacht om gesprekken in de klas op te nemen? Zo kan je de spraakvaardigheid van je leerlingen live onder de loep leggen. Merk je een spraakverwarring op? Pauzeer de opname en luister het terug. Zo zet je taal letterlijk even op pauze. Grote kans dat de leerling zichzelf kan verbeteren en het de volgende keer wel direct correct zegt. Zo wordt een woordenschat-les veel functioneler dan wanneer ze een rijtje woorden uit hun hoofd leren.
