Woorden helpen bij het denken. Heb je meer woorden tot je beschikking, dan kun je beter denken. Tenminste, als het woorden zijn die iets van belang beschrijven en waarvoor je eerst nog geen woord had. Er is ook zoiets als verbale diarree. Excusez le mot. Maar de metafoor is gepast: van sommige woorden draait je maag nu eenmaal om.
Paradigmaverschuiving
Opbrengstgericht processen evalueren vanuit een innovatieve doelstelling om te komen tot praktijkrelevante competenties? Sorry, maar dat zijn woorden die me eerder hinderen bij het helder denken dan dat ze me antwoorden opleveren. Er zijn woorden die mijn perspectief op onderwijs daadwerkelijk veranderd hebben. Daar is een mooi woord voor: een paradigmaverschuiving. Bij zo’n paradigmaverschuiving voel je bijna fysiek energie vrijkomen in je brein. Een ‘Wow!’-gevoel, maar dat vind ik dan weer ‘bla bla’, net als ‘bla bla’ zelf overigens.
Voorwaarde voor creatief denken
Nog een paar voorbeelden: een van mijn docenten aan de lerarenopleiding Nederlands wees me destijds op het idee dat je als neerlandicus de taal niet alleen prescriptief (is: voorschrijvend) moet benaderen. Het gaat ook om het descriptieve: beschrijf wat je ziet en hoort en ontdek zo hoe de taal zich ontwikkelt. Bij het maken van meerkeuzevragen moet je het beste antwoord kiezen. Dat doe je door convergerend te denken. Zoveel mogelijk oplossingen bedenken heet divergerend denken. Een goede denker kan allebei, het is een voorwaarde voor creatief denken. Laat dat nu een belangrijke vaardigheid voor de 21e eeuw zijn.
En dan het begrip hineininterpretieren: een betekenis aan iets toekennen die het best past bij je eigen perspectief en daarbij andere betekenissen uit het oog verliezen. Iedere leraar heeft er mee te maken. Bijvoorbeeld bij pogingen om het gedrag van pubers te verklaren. Bedrijfsblindheid komt er als dicht bij.
Tacit Knowledge
En dan is er dat bijna niet te vertalen begrip tacit knowledge. Iedereen beschikt erover. In mijn geval: ik kan in een korte scan zien of een tekst deugt. Wil ik dan uitleggen hoe je een goede tekst schrijft of goede feedback formuleren op andermans teksten, dan kost dat veel meer moeite. Tacit knowledge heeft iets te maken met intuïtie. In Malcolm Gladwell’s ‘Blink’ vind je er prachtige voorbeelden van. Leerlingen beschikken ook over ‘tacit knowledge’. Dit herkennen en leren wat je ermee kunt, kan bijdragen aan je ontwikkeling. Er over nadenken is een vorm van metacognitie, het denken over je denken. En dat is weer een belangrijke vaardigheid voor iedereen die wil leren. Tot zover deze greep uit mijn persoonlijke woordenschatkist.
Met welk woord heeft u als onderwijsprofessional een bijzondere band omdat het u helpt bij het denken over uw werk? Deel uw schatten als reactie onder deze column!
