Onenigheid met een collega? Een leerling die je het bloed onder de nagels vandaan haalt? Of een serieuze woordenwisseling met een ouder? De vraag is: hoe los je het op? De escalatieladder is een populaire manier om het conflict in kaart te brengen. Maar: wat kun je nou met zo’n ladder? In dit artikel lees je er alles over.
Een versie van dit artikel is eerder verschenen op onderwijsvanmorgen.nl
De escalatieladder, in 1941 bedacht door Friedrich Glasl, geeft aan hoe een conflict zich ontwikkelt. Hoe verder op de ladder, hoe moeilijker het conflict op te lossen is. De ladder heeft negen treden en kent drie fases. Elke stap op de ladder staat bovendien voor een positie in het conflict en heeft effect op het gedrag van de betrokkenen.
Drie fases van conflict
In iedere fase nemen de conflicterende partijen een andere houding aan. Op basis van deze houding kan je inschatten waar de betrokkenen zich op de escalatieladder bevinden. Afhankelijk van de fase van het conflict wordt vervolgens naar een passende oplossing gezocht:
1. Relationele fase – win/win
In deze fase is er sprake van een meningsverschil, maar zoeken beide partijen een oplossing waar iedereen blij mee is. Gedrag dat hierbij past is bijvoorbeeld selectieve aandacht, verhardende discussies en het afnemen van het inlevingsvermogen. Maar het herstellen van de goede relatie staat nog voorop.
2. Emotionele fase – win/verlies
Beland je in de emotionele fase, dan is de redelijkheid verdwenen. Emotie neemt de overhand, er is geen begrip voor de ander en je denkt vanuit eigenbelang.
3. Vechtfase – verlies/verlies
In de vechtfase is het conflict zo geëscaleerd dat de twee partijen niet langer met elkaar in een ruimte willen zijn. Het gaat niet meer om de situatie. De woede is gericht op de persoon.
Escalatieladder in de klas
Je gebruikt een escalatieladder om een conflict te de-escaleren. Behalve bij conflicten met collega’s of ouders kun je een escalatieladder ook gebruiken in de klas zoals startende docent Charlotte Lebeau beschrijft. Ook bij conflicten tussen leerlingen kun je de ladder in je achterhoofd houden. Om te bepalen hoe je het conflict het best kunt oplossen, kijk je eerst waar het zich op de escalatieladder bevindt. Op basis daarvan bepaal je een oplossingsstrategie. In de relationele fase kun je er samen nog uitkomen: praten helpt dan. In de emotionele fase is hulp van een bemiddelaar onmisbaar. Eenmaal in de vechtfase is de oplossing minder makkelijk en vraagt de situatie om mediators.
Maak je eigen escalatieladder
Tot de vechtfase wil je het in de klas (en daarbuiten) uiteraard niet laten komen. Dat hoeft ook niet als je voor jezelf een duidelijke escalatieladder opzet. Daarmee maak je al in de eerste stappen van een conflict de juiste keuzes om het conflict de kop in te drukken. Je kunt een eigen escalatieladder maken waarbij je stap voor stap uiteenzet hoe je omgaat met een conflictsituatie in de klas. Welk gedrag heeft welke consequenties? Bijvoorbeeld: praat een leerling door de les, dan krijgt diegene een waarschuwing. Wordt er geschreeuwd in de klas, dan moet diegene de les verlaten.
Een escalatieladder kan er bijvoorbeeld zo uitzien:
- Negeren.
- Oogcontact maken.
- De leerling aanspreken op het ongewenste gedrag.
- Laatste waarschuwing en benoemen van consequenties.
- Uit de klas verwijderen.
In het primair onderwijs kan dit – afhankelijk van de trede – betekenen dat een leerling werkt op de gang, in een andere groep of bij de directie. Later volgt een een-op-een gesprek. - De leerling wordt naar huis gestuurd of ouders worden gebeld om het kind op te halen. Op een later moment volgt een gesprek met bijvoorbeeld de directie of mentor als bemiddelaar.
Voldoende treden
Een ladder bestaat uit meer dan twee treden. Bedenk dus genoeg stappen om je eigen escalatieladder vorm te geven. Wat kun je doen om leerlingen te bereiken en een conflictsituatie in de klas te beëindigen? Oogcontact maken, naar een leerling toelopen, de leerling apart zetten, een persoonlijk gesprek voeren; het zijn slechts enkele voorbeelden. Beland je onverhoopt in de emotionele fase? Dan kan een gesprek met de mentor of ouders van de leerling erbij uitkomst bieden.
Bij het maken van je eigen escalatieladder kun je ook onderscheid maken tussen een veilige en onveilige situatie en een incidentele of een structurele situatie zoals dat in dit voorbeeld gedaan is.
Aan de slag
Met het template van PrimaOnderwijs.nl kun je een escalatieladder maken die aansluit bij je persoonlijkheid en groep. Begin met het beschrijven van het gedrag dat je in verschillende fase ervaart: maak voor jezelf inzichtelijk welke houding en welk ongewenst gedrag waar thuis hoort. Let hierbij ook op je eigen gedrag. Wanneer je ladder gevuld is, bepaal je per trede een oplossingsstrategie die past bij de fase.
