Dat het onderwijs in Estland goed is, is al langer bekend. Het land ontwikkelt zich razendsnel en behoort qua digitale ontwikkelingen tot de top. Nu blijkt dat deze Baltische staat ook nog eens de slimste pubers van Europa heeft. Wat zijn de geheimen van dit schoolsysteem en waar komt deze begaafdheid van Estlanders vandaan?
Het Finse schoolsysteem als voorbeeld
Om het schoolsysteem van Estland te snappen, moeten we naar begin jaren 90. Estland was tot het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 een Sovjetrepubliek. Het onderwijs, toen nog gebaseerd op de systemen van Sovjet-Unie, onderging hierna een flinke opfrisbeurt. Er ontstond ruimte voor eigen kunst, geschiedenis en cultuur. Invloeden van het populaire Finse leerstelsel vonden hun weg naar het schoolsysteem. Het curriculum werd daarbij geheel vernieuwd.
Docenten kregen tijdens deze vernieuwing veel vrijheid in de manier van lesgeven. De autonomie van de docent is heel belangrijk in het Estlandse onderwijssysteem. Scholen en docenten besluiten zelf over het aanpassen van lessen, de omvang van de (vaak kleine) klassen en hoe zij het lesprogramma indelen. De onderwijsinspectie bestaat hier niet. Ook het gestandaardiseerd toetsen zoals we dat in Nederland kennen, is hen onbekend.
Leerplicht
Een leerplicht is er wel. In Estland zijn kinderen leerplichtig van hun zevende tot hun zestiende jaar. Voor die tijd kunnen ze gedurende twee jaar kleuteronderwijs volgen. Hier wordt goed gelet op de vaardigheden van elk individu. De zwakke en sterke vaardigheden van ieder kind worden naar het vervolgonderwijs gecommuniceerd, maar er worden geen cijfers meegegeven. Dat vervolgonderwijs start met de basisschool. Die periode duurt vier jaar.
Vanaf hun elfde volgen Estlandse leerlingen vervolgens het lager voortgezet onderwijs. Hierna kunnen ze twee richtingen op: de academische kant, bestaand uit middelbare school als voorbereiding op de universiteit, of de vakschool. Deze fase duurt nog eens drie jaar. De leerlingen zijn dan al goed onderlegd en de vervolgstudies staan internationaal hoog aangeschreven.
Bijzonder vakkenpakket
Dat leerlingen op hoog niveau studeren, komt door hun eerdere schoolcarrière. De inrichting van de schoolperiode van zeven tot zestien jaar oud is bijzonder. Engels wordt vroeg aangeleerd, net als technische vaardigheden en ondernemerschap. Ict is heel belangrijk op scholen in Estland. En er wordt gefocust op kritisch en probleemoplossend denken in plaats van ouderwets woordjes stampen. De leerlingen volgen daarnaast allemaal hetzelfde universele onderwijs. Ze leren op hetzelfde niveau en zitten jarenlang bij elkaar in de klas. De leerlingen groeien samen op en docenten geven vaak meerdere vakken. Van elke leerling is het duidelijk wat hij of zij kan. Er worden weinig tot geen toetsen afgenomen tot aan de examens aan het einde van de schoolcarrière. Natuurlijk zijn er traditionele scholen waar dit wel gebeurt, maar een groot deel van het onderwijs richt zich op onderwijs aanpassen aan de leerlingen in plaats van andersom. De Estlandse Gunda Tire vertelt in de Volkskrant hoe er kinderen op de school van haar dochter slecht presteerden in wiskunde. Door deze samen te zetten en les te geven naar hun behoefte, verdween de achterstand.
PISA onderzoek: Estland scoort hoog op onderwijs
En juist die aanpak werpt nu zijn vruchten af. Uit het Programma for International Student Assessment (PISA) blijkt namelijk dat Estland de slimste vijftienjarige leerlingen heeft. PISA toetst op wiskunde, lezen en wetenschap. Van de 79 landen die getest zijn, scoort Estland op alle vlakken het beste. Dit is zelfs al meerdere jaren de trend. De laatste cijfers dateren van 2018, maar verwacht wordt dat Estland ook dit jaar hoog scoort.
Valkuil van het Estlandse schoolsysteem
Die hoge score is niet heel gek. Educatie is belangrijk voor de Estlanders. Hard werken is de norm en studeren wordt heel serieus genomen. Journalist Nick de Jager sprak voor de Volkskrant met verschillende leraren uit Estland. Eén van deze leraren zegt: ‘De meerderheid van onze bevolking is atheïstisch. Onderwijs is onze religie.’ Een ander zegt: ‘We hebben geen Audi of Philips hier, dus we moeten investeren in onze hersenen.’
Deze focus op leren betekent dat leerlingen én docenten hard werken. Docenten genieten dan ook een hoog aanzien in de Estlandse maatschappij. Het loon van docenten is, vergeleken met andere sectoren, zelfs relatief goed. Toch komen er weinig nieuwe docenten bij. En juist dat komt deels door hoe goed het schoolsysteem werkt.
E-stonia
Het moderne vakkenpakket bleek namelijk een schot in de roos voor de ontwikkeling van Estland, dat als bijnaam E-stonia draagt. Het land wordt internationaal gezien als een digitaal geavanceerde koploper. Bijna alles kan hier digitaal gedaan worden en de digitale dienstverlening is ontzettend goed. Hier heeft Estland hard voor gewerkt. Maar precies daarmee halen ze zichzelf en het schoolsysteem onderuit.
Vreemde talen, technologie, ict en zelf ondernemen worden al vroeg bijgebracht. Het resultaat? De begaafde tieners die leren kritisch en probleemoplossend denken, kiezen liever voor een carrière in de ict dan in een andere branche, zoals het onderwijs. Ze zien dat hier meer kansen liggen en zijn voorbereid op de digitale toekomst. De grote vraag is dus of Estland, met de helft van hun leraren ouder dan 50 jaar, dit bijzondere schoolsysteem vol weet te houden. Of zoals leraar Engels en ict Paavo Viilup in de Volkskrant zegt: ‘Wie wil er nu nog leraar worden, als je ook bij een start-up kunt werken? Dat is een serieuze vraag. Wat heeft een school nog te bieden?’
Toekomst in Nederland
Wat denken jullie van de toekomst van het Estlandse schoolsysteem? En zou dit systeem ook voor Nederland kunnen werken? We horen het graag via het onderstaande reactieformulier!
