U kunt het zich vast nog herinneren van vroeger en u ziet het terug bij uw leerlingen: leren op school kan allerlei verschillende emoties oproepen, zoals boosheid, vreugde, gelatenheid, verontwaardiging, triomf en angst. Motivatie ligt dus heel dicht bij emoties en daarmee heel dicht bij het wezen van de mens. Zonder emoties zouden we waarschijnlijk niet willen en kunnen leren. Emoties kunnen positief werken op het leren, maar negatieve emoties (zoals angst) kunnen het ook verpesten voor een leerling.
Bij het woord “emotie” maken we ons allemaal voorstellingen. We hebben al gezien dat emoties zijn ingebed in een krachtig en oud systeem: het limbische systeem, ook wel het zoogdierenbrein genoemd. Dit systeem is zo krachtig dat het bezit kan nemen van ons hele denken en handelen. Onderzoeker Goleman noemt dit verschijnsel “emotionele piraterij” (zie ook het filmpje). Ons brein geeft altijd voorrang aan emoties. Dit bepaalt de keuze tussen vechten en vluchten. Dit speelt ook in het onderwijs een rol. Professor Boekaerts, hoogleraar onderwijspsychologie aan de Universiteit van Leiden, zegt dan ook: “emoties zijn de brandstof van het leren”.
Het is zinvol om te kijken naar emoties en hun rol in het leerproces. Een emotie is een activering van ons autonome zenuwstelsel veroorzaakt door onze interpretatie van de wereld om ons heen. Een emotie veroorzaakt een verandering in actie-bereidheid. Met andere woorden: emoties fungeren als versterkers. Zij zijn zelfs in staat bezit te nemen van een persoon. Denk bijvoorbeeld aan de paniek die kan ontstaan bij een moeilijke toets.
Emoties zijn dus een fysieke reactie op een positieve of negatieve verandering in onze omgeving. Wat gebeurt er in het lichaam van een leerling die stress heeft als gevolg van een toets? De bijnieren scheiden het hormoon cortisol af. Dit veroorzaakt een reeks fysieke reacties waaronder onderdrukking van het immuunsysteem, het spannen van de spieren, verdikking van het bloed en verhoging van de bloeddruk. Kortom: de perfecte reactie op een bedreiging van een leeuw of tijger. Deze reactie is ontstaan tijdens onze evolutie. Vele generaties geleden waren dit uitstekende aanpassingen in de confrontatie met wilde dieren. Grote kans dat de reactie gepaard ging met een eveneens felle reactie van het lichaam dat zich tegen de bedreiging te weer moest stellen.
In ons huidige leven is deze reactie vaker een probleem dan een oplossing. We reageren nog steeds als onze vroege voorvaders. Maar omdat er geen lichamelijke activiteiten (zoals hard wegrennen voor een leeuw) op volgen, vindt de hormonale verandering geen uitweg en veroorzaakt veelvuldige stress en gezondheidsproblemen.
Ook in het onderwijs komen stressvolle situatie voor, waarbij de leerling moet kiezen tussen vluchten of vechten. In het volgende artikel in deze reeks gaan we hier dieper op in, met aansprekende voorbeelden en handige modellen.
