Grenzen aangeven; dat kan soms lastig zijn. Wat wil je eigenlijk? En wat wil je vooral niet? Hoe geef je dat aan? Hoe gaat de ander reageren? Zeker op seksueel gebied kan grenzen stellen even zoeken zijn en jongeren zouden hier best meer over willen leren op school, geven zij aan. Daarom gaan we met dit artikel in op het aangeven van je grenzen.
Iedereen moet kunnen benoemen wat hun seksuele grenzen en wensen zijn, kaartten deskundigen laatst aan in Nieuwsuur. Én iedereen moet die van een ander kunnen respecteren. Maar hoe doe je dat, grenzen stellen? Dit onderwerp zou wat betreft de deskundigen meer aandacht mogen krijgen in de les. Jongeren zijn het daarmee eens; zij willen meer leren over het aangeven en herkennen van seksuele grenzen, maar ook over thema’s als genot en genderdiversiteit, blijkt uit onderzoek van expertisecentrum Rutgers. Zij geven hun seksuele voorlichting nu een magere 5.8.
Stilgezwegen probleem
Dat het thema ‘grenzen aangeven’ een veelzijdig en ingewikkeld onderwerp is, bleek uit het ontstaan van de #MeToo-beweging vijf jaar geleden. De term ‘Me Too’ is in 2006 bedacht door burgerrechtenactiviste Tarana Burke om aandacht te vragen voor het seksueel misbruik van zwarte meisjes. Me Too ging viraal en ontaarde in een beweging nadat actrice Alyssa Milano het als hashtag inzette op Twitter toen de invloedrijke filmmagnaat Harvey Weinstein aan het licht kwam als seksueel misbruiker. Uit alle hoeken van de wereld kwamen de ervaringsverhalen los. Onze ogen werden geopend: seksueel grensoverschrijdend gedrag komt aan de lopende band voor. Een stilgezwegen probleem werd ineens zichtbaar.
De #MeToo-beweging stelt juist ook de subtiele vormen van grensoverschrijdend gedrag aan de kaak. Het slaan op iemands billen in de kroeg, mensen naroepen op straat of expres te dicht bij iemand gaan staan, bijvoorbeeld.
Wat is consent?
Uit cijfers van het CBS blijkt dat een op de acht mensen in 2022 last hadden van seksueel overschrijdend gedrag. Daarnaast zijn er in het schooljaar 2021-2022 flink meer meldingen binnengekomen bij de vertrouwensinspecteurs van de Onderwijsinspectie over grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs. Zulk gedrag kan alleen voorkomen worden als voor alle partijen duidelijk is wat de grenzen zijn en zij hiernaar handelen. Het tweezijdig goed vinden van intiem contact wordt ook wel consent genoemd.
Consent betekent dat iedereen die meedoet met de seksuele handelingen heeft aangegeven dat zij dat graag willen en dat zij niet worden gedwongen. Volgens expertisecentra Rutgers en SOA Aids Nederland zijn er vijf voorwaarden voor consent:
- Vrijblijvend: er wordt geen druk uitgeoefend en er zijn geen negatieve gevolgen als iemand niet meedoet.
- Omkeerbaar: op elk moment kan en mag iemand zich bedenken.
- Geïnformeerd: iedereen die meedoet weet wat er gaat gebeuren en wat de stand van zaken is. Liegen om iemand in bed te krijgen is geen consent.
- Enthousiast: degenen die seks hebben willen dit graag en laten zien dat ze enthousiast zijn.
- Specifiek: er is specifiek gevraagd om wat er gaat gebeuren. Bijvoorbeeld: mag ik je zoenen?
Op Seksuelevorming.nl van Rutgers en SOA Aids Nederland kun je lesmateriaal vinden over het aangeven van grenzen. Een uitgebreide, toegankelijke uitleg over consent vind je daarnaast in de aflevering ‘Consent’ van NPO-programma Sekszusjes.
Tips voor het stellen van grenzen
Of het nu op school, thuis of ergens anders is: je grenzen kunnen aangeven in sociale situaties is een hele verademing. Geef je leerlingen deze tips mee:
Leer je grenzen kennen
Heb jij jezelf wel eens heel bewust afgevraagd wat je precies wel en niet wilt als het om intimiteit gaat? Of merk je dat soms pas als je al in een situatie zit? Door voor jezelf duidelijk te hebben wat je behoeftes zijn in sociale contacten, kun je proactief voor jezelf instaan. Soms kun je bepaalde situaties dan net een stapje voor zijn of sneller en zelfverzekerder oplossen. De enige die de polonaise aan jouw lijf (en leven) bepaalt, ben jij.
Uit je grenzen naar de ander
Een belangrijke reden dat mensen hun grenzen niet aangeven, is omdat ze bang zijn voor de reactie van de ander. Terwijl die lang niet altijd negatief hoeft te zijn. Is iemand toch boos of teleurgesteld? Dan heb je nog steeds recht op respect voor jouw grenzen. Wil je kort en krachtig een grens stellen? Dan kun je de ik-benadering van klinisch psycholoog Thomas Gordon gebruiken. Hierbij kaart je vanuit jouw ervaring en gevoelens een concreet probleem aan, geef je een reden waarom iets anders moet en spreek je duidelijk je wens uit, waardoor de ander minder in de verdediging schiet. Een voorbeeld hiervan is: ‘ik voel me ongemakkelijk wanneer jij te dichtbij gaat staan, omdat je dan in mijn persoonlijke ruimte komt. Ik wil daarom dat je een stapje terug doet.’
Neem een krachtige houding aan
Een rechte houding en oogcontact zorgen niet alleen dat je zelf sterker staat, maar ook dat de ander jouw aanwezigheid en intentie voelt. Vind je het lastig om rustig en zelfverzekerd te reageren als je heftige emoties als boosheid of schaamte ervaart? Niet zo gek. Gelukkig is het reguleren van je emoties een vaardigheid die aan te leren is. Oefening baart kunst; het stellen van grenzen zal steeds iets minder lastig worden.
Geef de ander de ruimte
Als je je grens hebt aangekaart, kun je een reactie verwachten. Geef de ander de ruimte om zijn of haar kant van het verhaal te vertellen. Iemand die zich gehoord voelt, zal eerder jouw boodschap accepteren. Mocht je op negativiteit stuiten, herhaal dan nog een keer wat jij wilt of vraag om hulp als het onveilig wordt.
Praat je in de klas met je leerlingen over het aangeven van grenzen? Laat het ons weten in de comments!
Bronnen: BNN Vara, Nieuwsuur, Amnesty.nl, Seksuelevorming.nl, MIND
