Deze nieuwe interactieve serie gaat over het brein in de 21e eeuw. Samen met u wil ik gaan kijken naar de wijze waarop onze hersenen (en die van onze leerlingen) zich aan de nieuwe digitale omgeving aanpassen. U, als lezers, krijgt hierbij een belangrijke taak. Ik nodig u uit daadwerkelijk mee te denken en indien mogelijk mij op de hoogte te houden van ontwikkelingen die u signaleert en opvattingen die u hierover heeft. Uw mening wordt zeer op prijs gesteld. U bepaalt mede de onderwerpen en de inhoud van de artikelen. Ik zal proberen samen met de andere lezers op uw bijdragen te reageren.
Bent u een jager of een landbouwer? Vertoont u misschien afwijkend gedrag?
Er kwamen nogal wat reacties op mijn artikel over vreemdetaalverwerving VTV 7. Deze reacties hebben mij ertoe gebracht een uitstapje te wagen naar de prehistorie toen homo sapiens reeds tienduizenden jaren bezig was zich vanuit Afrika te verspreiden over de wereld. Zo’n 11.000 jaar geleden sloegen onze verre voorouders een nieuw evolutionair pad in. Geleidelijk veranderde hun bestaan van rondtrekkende jagers en verzamelaars in een meer sedentair bestaan van landbouwers. In VTV 8 hebben we gezien dat in de vele miljoenen jaren daarvoor, tot nog voor het ontstaan van de mensheid, er genetisch materiaal ontstond en werd doorgegeven aan volgende generaties van steeds meer uiteenlopende organismen. Organismen en dus ook mensen maken selecties uit het aanwezige genetische materiaal om zich zo goed mogelijk aan te passen aan zich geleidelijk wijzigende omstandigheden.
De omslag van het jagersbestaan naar het landbouwersbestaan bleek een succesformule te zijn. Landbouw bleek namelijk veel meer voedsel op te leveren dan de jacht. Het was dus een soort pre-industriële revolutie, die de plaats van de mensheid temidden van de natuur voorgoed veranderde. Niet alleen leverde landbouw veel meer voedsel op, het stelde mensen ook in staat in veel grotere groepen bijeen te gaan wonen. Dit verhoogde de veiligheid en leidde op den duur ook tot meer macht over de omgeving.
Maar aan landbouwers worden heel andere eisen gesteld dan aan jagers. Zo’n relatief snelle verandering kan het genetisch materiaal niet bijhouden, het proces van genetische verandering duurt honderdduizenden jaren. Niet iedere jager is dus landbouwer geworden. Oftewel: we zitten met ons genetisch materiaal uit de steentijd in het digitale tijdperk van de 21e eeuw! Anders gezegd zijn we nog steeds jagers, landbouwers en vissers. Daar komen we voorlopig niet van af.
De meesten van ons zijn zich steeds meer gedragen als landbouwers. Kwaliteiten als doelgericht zijn, rekening houden met gevolgen op lange termijn, geduld kunnen betrachten, voorzichtig zijn en teamspeler zijn worden in onze westerse maatschappij dan ook hoog gewaardeerd. Mensen met deze eigenschappen zijn het beste aangepast aan de wereld die we hebben gecreëerd. Ze zijn mainstream.
Sommigen van ons vertonen echter nog steeds de kenmerken van jagers: ze zijn impulsief, zwak in planning, ongeduldig. Wat betekenen deze verschillen in psychologische make-up voor mensen die afwijken van de mainstream?
Wij geven ze volgens Thom Hartmann in zijn beroemde boek ADHD (2000) het predicaat: gestoord.
Onderaan vindt u de criteria voor ADHD zoals geformuleerd door Hallowell en Ratey. In het schema hiernaast: het klinisch beeld van ADHD als stoornis met daarnaast het jagersmodel en de tegenovergestelde kenmerken van landbouwers.
Wat betekenen deze kwalitatieve verschillen tussen mensen voor ons onderwijs? Hoe kunnen we met deze wetenschap het beste halen uit onze jagers en landbouwers? Ik zie graag uw reacties tegemoet.
Criteria voor ADHD (volgens Hallowell en Ratey)
• Gevoel van onderprestatie
• Gebrek aan organisatie
• Neiging tot chronisch uitstellen
• Met honderd-en-één dingen bezig zijn en niets afmaken
• De neiging hebben er dingen uit te flappen
• Constant zoeken naar kicks
• Zich snel vervelen
• Snel afgeleid zijn
• Vaak creatief, intuïtief en hoogbegaafd
• Moeite hebben met het volgen van regels en procedures
• Ongeduldig, lage frustratiedrempel
• Impulsief
• Neiging hebben zich eindeloos, grenzeloos zorgen te maken
• Gevoel voor naderend onheil afgewisseld met het nemen van grote risico’s
• Stemmingsschommelingen
• Rusteloosheid
• Neiging tot verslaving
• Chronisch tekort aan eigenwaarde
• Gebrekkige zelfobservatie
• ADHD in de familie
Hallowell en Ratey stellen dat er van ADHD sprake is wanner er 12 of meer van deze 20 symptomen voor een persoon gelden. Ook moeten deze kenmerken al tijdens de kindertijd aanwezig zijn geweest en mogen ze niet verklaard kunnen worden vanuit andere medische of psychiatrische aandoeningen.
