Een ècht goede leerling die een onvoldoende haalt tijdens het centraal examen. Bij het vak Nederlands komt dat geregeld voor en dat is vreemd! Wat is er aan de hand met de examens Nederlands? Een onderwerp dat veel docenten Nederlands bezighoudt: Ze zijn ontevreden over de inhoud en kwaliteit van het centraal examen en voeren verhitte discussies via het internet en tijdens diverse conferenties.
Ook de hoofdinspecteur van het onderwijs laat van zich horen. Zeker wanneer deze leerling met zijn 5,1 het gemiddelde CE-cijfer naar beneden haalt en daardoor het evenwicht tussen SE-cijfers en CE-cijfers wankelt. Sinds de resultaten van het onderzoek van de commissie-Dijsselbloem (2008 Tijd voor onderwijs: over onderwijsvernieuwingen en hun invloed op de kwaliteit van het onderwijs) en negatieve uitlatingen van enkele instellingen voor HO liggen de examens Nederlands onder vuur. Er is een ‘verscherpt examenbeleid’, zoals de onderwijsinspecteur het formuleert.
Vanuit het veld klinkt echter andersoortig gemor: in januari 2011 riep het Sectiebestuur Nederlands van Levende Talen ervaren tweede fase docenten op om te discussiëren over de kwaliteit en toekomst van de examens Nederlands voor havo en vwo.
Het huidige examen
De geleide samenvatting en het huidige examen tekstbegrip zouden ondeugdelijke meetinstrumenten zijn. De geleide samenvatting toets nauwelijks iets, het examen tekstbegrip levert ook geen representatief beeld van de kennis en kunde van de leerling op. En dan laat ik de rol van het N-cijfer en de geheimzinnige schaduwexamens nog maar buiten beschouwing. Dit blijkt uit het verslag van een discussiebijeenkomst van de sectie Nederlands van Levendige Talen.
De toekomst
Welke mogelijkheden zijn er te overwegen als het gaat om de toekomst van dit gewraakte havo en vwo-examen? Moet het een breder examen worden dat alle onderdelen van het vak Nederlands weerspiegelt? Dat lijkt me niet realistisch. Dan misschien een evenwichtigere verdeling tussen de onderdelen in het CE en de veelvoud van onderdelen uit het SE? Het SLO, verantwoordelijk voor het curriculum, onderzoekt op dit moment of het toekennen van vaste wegingsfactoren aan de verschillende onderdelen in het SE een verbetering zou betekenen.
Het herinvoeren van de ‘oude’ samenvatting? volgens de voorstanders een examenonderdeel dat wel degelijk tekstbegrip toetst en bovendien het onderdeel schrijfvaardigheid enigszins integreert in het centrale examen. Anderzijds zijn veel docenten het erover eens dat ook dit examen geen goed meetinstrument is. Want wat meet je hier eigenlijk mee? Ze vinden het te vaag.
Het invoeren van een examen schrijfvaardigheid (gedocumenteerd schrijven)? Het CvE denkt in deze richting en voert sinds 2008 pilots uit met deze examens. De beoordeling is hier een heikel punt: er is in Nederland namelijk te weinig ervaring met welke van de te hanteren beoordelingsmodellen dan ook. Kortom: alle examendocenten Nederlands moeten getraind worden om objectiviteit in de beoordeling te waarborgen.
Dan misschien het wijzigen van het examen tekstbegrip? Op dit punt zitten veel docenten Nederlands wél op een lijn. In het huidige examen draait het om één langere tekst en een satelliettekst en dat is behoorlijk beperkt: De mate van tekstbegrip die de leerling laat zien wordt bijvoorbeeld beïnvloed door zijn of haar affiniteit met het onderwerp van de tekst. Analoog aan de vmbo-examens is een keuze voor een examen met meerdere (kortere?) teksten voor de hand liggend. De resultaten zijn hier –naar docenten verwachten– betrouwbaarder.
Bovendien komt er nog een verplichte aap uit de mouw: het aanpassen van de examens en de beoordeling van de resultaten aan het Referentiekader Taal! Zucht! Geen verandering waarvan docenten verwachten dat die iets oplevert voor de kwaliteit van het examen Nederlands. Het referentiekader biedt nog te weinig houvast om het niveau van de leerlingen vast te stellen.
Voorlopig zijn docenten en deskundigen van SLO, Cito en CvE nog niet uitgepraat over dit onderwerp. Als uitgever van Talent tweede fase blijf ik mijn oor te luisteren leggen. Meerdere teksten en goede begripsvragen in het onderdeel tekstbegrip? Gedocumenteerd schrijven toegevoegd? Het lijken me mogelijkheden die uiteindelijk ten diensten zijn van havo- en vwo-leerlingen. Ook de excellente leerling scoort dan minimaal een voldoende en hoera: de verhouding tussen de CE- en SE-cijfers komt meer in balans.
En u? wat moet er veranderen aan het examen Nederlands zodat u tevreden bent?
Erika Welgraven – Uitgever Nederlands & Literatuur
NB: lees hier ook het volledige verslag van de veldraadpleging waar delen van dit artikel op gebaseerd zijn.
