‘In het begin moest ik een beetje wennen aan het idee dat mensen hier gewoon mogen stemmen. Ik had nooit gedacht dat er een land is waar mensen echt eerlijk kunnen stemmen en dat ernaar geluisterd wordt. Toen ik dat zag in het begin dacht ik ‘is dat echt?’’. Amjad (22 jaar) vluchtte uit Syrië en woont nu sinds vier jaar in Amsterdam. Zijn verhaal drukt ons met de neus op de feiten: we mogen de democratie niet voor lief nemen. Sommige studenten mogen op 22 november voor de eerste keer stemmen tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Maar gaan ze ook gebruik maken van hun stemrecht? In dit artikel lichten we een onderzoek uit naar de democratische gezindheid onder jongvolwassenen. Hoe kan je als docent je studenten motiveren om hun stem te gebruiken?
Democratisch bewustzijn
‘Er is niet veel reden voor optimisme over de steun voor liberale democratische principes.’ Willem Wagenaar doet onderzoek naar het democratisch bewustzijn in Nederland voor de Anne Frank Stichting. ‘Een significant deel van de bevolking vindt dat het wel even minder mag met die democratie, wanneer uit democratische processen besluiten voortkomen die minder in lijn liggen met eigen ideeën of belangen.’ Vooral onder jongeren in de leeftijd van 18 tot en met 24 jaar is de afgelopen jaren een toename te zien in de ontvankelijkheid voor antidemocratisch denken.
Willem benadrukt: ‘De democratie is een afspraak die steeds opnieuw moet worden aangeleerd.’ Jurmet Huitema – De Waal, projectleider educatie en trainer bij de Anne Frank Stichting, werkt met studenten in het mbo en schetst een beeld van hun zorgen. ‘Je merkt vaak dat jongeren zich afvragen wat hun stem er nou toe doet. Ze zijn zich bewust van problemen in de maatschappij, maar niet alle studenten hebben het gevoel daar invloed op uit te kunnen oefenen’. Sommige studenten voelen een grote afstand tot de politiek in Den Haag. ‘De mensen in de politiek lijken niet op mij, hebben niet dezelfde achtergrond als ik. Jongeren voelen zich niet gerepresenteerd.’
Gebruik je stem
Om studenten te laten zien dat hun stem er daadwerkelijk toe doet, ontwikkelde de Anne Frank Stichting de interactieve LessonUp les ‘Gebruik je stem’. Het persoonlijke verhaal van Amjad vormt de rode draad in deze les. Hij probeert jongeren te motiveren om toch naar het stembureau te gaan. Hij vertelt: ‘De enige manier om je gerepresenteerd te voelen is door te stemmen op iemand die jou representeert als persoon.’ Jurmet: ‘Het is een les met een positieve insteek. Het gaat niet om op welke politieke partij je wil stemmen, maar er wordt enkel benadrukt dat dit je kans is om invloed uit te oefenen.
Amjad vertelt dat hij van het stemmen een feestje maakt en zo probeert zijn vrienden ook mee te krijgen. Studenten bedenken in de les manieren waarop zij zelf ook iemand mee kunnen krijgen die normaal niet zou gaan stemmen.’ Docenten kunnen de les gebruiken in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november. Maar ook buiten verkiezingstijd is aandacht voor het thema van groot belang. Willem: ‘De verkiezingen zijn een mooi en belangrijk moment om aandacht te besteden aan dit thema. Maar democratie speelt iedere dag, ook de dag voor en na de verkiezingen. Het vinden van een vreedzame oplossing voor conflicten in het dagelijks leven met mensen die verschillen van jijzelf: in de klas, binnen je gezin of je vriendengroep, op het voetbalveld. Dat is democratie.’
Persoonlijke verhalen
Willem benadrukt de kracht van persoonlijke verhalen, zoals het verhaal van Amjad, bij het lesgeven over democratie. ‘Het hebben van kennis is noodzakelijk, maar creëert niet meteen betrokkenheid. Daarvoor is het belangrijk om jongeren voorbeelden te geven die raken aan hun eigen leven. Het verhaal van Anne Frank is natuurlijk een helder voorbeeld van een jongere die heeft meegemaakt wat er kan gebeuren op het moment dat een democratie wordt uitgeschakeld. Wat de consequenties zijn als mensenrechten worden afgenomen en de rechtstaat verdwijnt.
Aan de andere kant zijn er ook voorbeelden van jongeren die het omgekeerde meemaken. Die net als Amjad kennismaken met stemrecht, rechtsbescherming en minderheidsrechten. Door deze persoonlijke blik kunnen jongeren die steun echt gaan voelen en blijft het thema niet hangen in abstracties.’ Jurmet: ‘Jongeren zijn eerder geneigd om de boodschap van een leeftijdsgenoot in overweging te nemen. Een persoonlijk verhaal in een video is een mooi startpunt voor een klassikaal gesprek, waarbij je studenten een opstapje geeft om ook hun eigen ideeën te delen. Zo breng je direct een positief aspect van de democratie de klas in: dat verschillende perspectieven en meningen naast elkaar mogen bestaan en dat je je stem mag laten horen.’
Ontdek meer persoonlijke verhalen in de online toolbox Stories that Move
Amjad is een van de jongeren die een persoonlijk verhaal deelt in de online toolbox tegen discriminatie ‘Stories that Move’. In deze gratis toolbox vind je een verzameling van persoonlijke ervaringen van jongeren uit verschillende landen in Europa. Door de interactieve opdrachten bij de video’s ontdekken studenten hoe ze zelf kunnen bijdragen aan een inclusieve maatschappij.
De Anne Frank Stichting ontwikkelde de toolbox samen met partnerorganisaties uit verschillende Europese landen. Het is een veilige online leeromgeving met aandacht voor diversiteit, inclusie en allerlei vormen van discriminatie en de ingewikkelde vragen die dit oproept. Zoek je tools om een gesprek te starten in de klas? Ga naar Storiesthatmove.org.
