De coronapandemie heeft grote invloed op de persoonlijke ontwikkeling van kinderen en jongeren, want ze doen veel minder ervaringen en (sociale) vaardigheden op. Volgens Bertus Jeronimus (RUG), kan de persoonlijkheid van een generatie door een crisis blijvend veranderen. Zo wordt de generatie die nu opgroeit waarschijnlijk meer introvert. Hoe zit dat precies en welke gevolgen heeft de coronacrisis voor hun ontwikkeling? We interviewden Jeronimus over zijn onderzoek naar sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen.
Bertus Jeronimus is persoonlijkheidsonderzoeker en ontwikkelingspsycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
Foto: RUG/Hesterliena Wolthuis
Waarom verwacht u dat er de komende jaren een meer introverte generatie opgroeit?
Bertus Jeronimus: ‘In een dreigende situatie, zoals nu met de coronapandemie, zie je dat een hele bevolking gemiddeld gezien meer introvert gedrag vertoont. Introverte mensen zijn meer gericht op hun binnenwereld, terwijl extraverte personen juist meer op hun buitenwereld zijn gericht. Als je extravert bent, krijg je bijvoorbeeld veel energie van sociaal contact. Daarmee bedoel ik niet dat introverte personen sociaal contact minder leuk vinden, maar ze houden meestal niet van grote groepen en zijn liever onder mensen die ze goed kennen. Zo zijn er theorieën dat introvert gedrag ervoor zorgt dat je minder risico loopt besmet te raken met corona. Simpelweg omdat je met minder vreemde mensen in contact komt. In onze maatschappij wordt extravert gedrag vaak op een voetstuk geplaatst. Wat je nu juist ziet is dat een introverte persoonlijkheid meer wordt geaccepteerd. Het is veel normaler geworden.’
Welke gevolgen heeft de pandemie voor de persoonlijke ontwikkeling van kinderen?
‘Door de pandemie doen kinderen in hun dagelijks leven veel minder ervaringen en sociale vaardigheden op. Neem bijvoorbeeld een jaarlijkse familiebijeenkomst die niet doorgaat. Als kind leer je daar gesprekjes voeren met mensen die je niet heel goed kent. Dat zijn essentiële vaardigheden voor je verdere leven. Ook tieners en studenten missen een cruciale periode. Ze kunnen niet uitgaan, sporten of stage lopen. Denk ook aan de eerste jaren van je studententijd, experimenteren met liefdesrelaties en het aangaan van nieuwe vriendschappen. Jongeren worden daar minder handig in, omdat ze met minder mensen in contact komen.’
Waarover maakt u zich het meest zorgen?
‘Ik maak me niet zozeer druk om de academische achterstand van leerlingen, maar vooral om hun sociaal-emotionele ontwikkeling. Wat je nu elke keer na een lockdown op basisscholen ziet, zijn de zogeheten ‘gouden weken’. Een paar rommelige weken waarin leerlingen elkaar opnieuw moeten ontdekken. Omdat het onderwijs steeds wordt onderbroken, is het onrustig in een klas. Wie is de baas? Wie is leuk of vind ik aardig? De consequentie daarvan is dat een leraar veel meer politieagent moet spelen. Mijn advies aan leraren is: richt je nu vooral op de sociale vaardigheden van kinderen, de schoolachterstand wordt wel ingehaald. Wees ook niet te mild en denk niet te makkelijk: deze kinderen hebben gewoonweg geen kans gehad om vaardigheden te oefenen. Zo vergevingsgezind is de buitenwereld niet. Het zijn echt belangrijke vaardigheden die je leert op school en in andere sociale omgevingen, zoals een sportclub.’
In december en januari zijn de scholen opnieuw een aantal weken gesloten. Wat vindt u daarvan?
‘De sluiting van scholen vind ik een hele foute beslissing. Zeker als je daar met een morele bril naar kijkt. De kindertijd en adolescentie zijn samen korter dan de periode die de meeste mensen doormaken als gepensioneerde en cruciaal voor je identiteitsontwikkeling. De jeugd krijgt deze jaren nooit meer terug en dat realiseren velen zich ook. Ze lopen weinig risico op ernstige besmetting, maar betalen er wel de prijs voor. Daar wordt bij het nemen van overheidsbesluiten te makkelijk over gedaan. Natuurlijk moeten we kwetsbare ouderen beschermen, maar de scholen hadden nooit dicht gemogen. Er zijn ook veel kwetsbare kinderen en die moeten daar nog lang mee leven. De jeugd moet de ruimte krijgen zich te ontwikkelen.’
U bent naast onderzoeker ook docent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Welke veranderingen valt u op bij studenten?
‘Ik merk dat ook studenten zich tijdens de pandemie minder goed ontwikkelen. Ze zijn passiever, stellen minder vragen en zijn minder aanwezig. Kennis overbrengen via een scherm is moeilijker. In een collegezaal zie ik aan hun ogen of ze iets begrijpen en is er meer interactie. Dat mis ik heel erg. Een student van mij, een extraverte vrouw waar ik voorheen nooit zorgen over had, kreeg het erg moeilijk toen de pandemie toesloeg. Ze miste de sociale contacten, werd neerslachtig en sliep slecht. Mensen die in de normale wereld heel weerbaar zijn, kunnen nu juist kwetsbaar blijken. Zo kom ik weer terug bij introverte en extraverte mensen. Introverte personen hanteren de lockdown beter. Zij gedijen goed in een rustige omgeving en hebben vaak liefhebberijen die ze alleen kunnen doen. Als het gaat om geestelijke gezondheid en geluk gaan extraverte mensen de grootste prijs betalen voor de pandemie.’
Ook sommige basisschoolleerlingen hebben last van sombere gevoelens door de pandemie. Hoe kunnen leraren daarmee omgaan?
‘Leraren spelen zo’n belangrijke rol in het leven van kinderen, ze hebben echt een poortwachtersfunctie. Stel kinderen gerust en leg uit dat het heel normaal is dat ze zich in deze situatie soms somber, eenzaam of angstig voelen. Er is niets mis met ze. Veel kinderen denken dat zij de enigen zijn, terwijl meer dan de helft van hun leeftijdsgenoten zich regelmatig zo voelt. Gelukkig kan dat nare gevoel ook weer overgaan. Zodra alles na de pandemie weer normaal is, verdwijnen deze gevoelens naar de achtergrond. Kinderen missen de levenservaring en het cognitieve vermogen om zo ver vooruit te kijken. Zij denken: ik voel me nu zo, dus dat zal ook de rest van mijn leven een rol spelen. Maar dat is niet zo. Daarom is het belangrijk dat je uitlegt dat ze zich weer beter gaan voelen. Zo help je leerlingen relativeren. Dat kan enorm bevrijdend voor ze zijn.’
Zijn deze veranderingen in onze persoonlijkheid omkeerbaar?
‘Het positieve nieuws is: we zijn vrij flexibel. Maar grote maatschappelijke veranderingen in het verleden laten ons ook zien dat de persoonlijkheid van een generatie blijvend kan veranderen. Denk aan de zware economische crisis in de jaren 30 en de babyboomperiode na de Tweede Wereldoorlog. De generatie uit de jaren 30 is erg op werk gericht en kan veel verduren, de babyboomgeneratie heeft meer narcistische trekken. Dat heeft allemaal te maken met de omstandigheden waarin je opgroeit. Als je twee of drie jaar een pandemie hebt doorgemaakt, ga je anders naar de toekomst kijken. Wie zegt dat ik over een paar jaar niet weer in een lockdown zit door een ander virus? De huidige generatie jongeren is zich heel bewust van risico’s en gevaren. Daarom kijken ze minder vrolijk naar de toekomst dan de jeugd van twintig jaar geleden. Verder vermoed ik dat de opgroeiende generatie veel meer collectief gaat denken. Problemen die nu spelen, zoals de coronapandemie en klimaatveranderingen, vereisen namelijk een maatschappelijke oplossing.’
Welke veranderingen zie jij bij leerlingen in de klas en hoe ga je daarmee om? Laat het ons weten via onderstaand reactieformulier.
