Het is een trend onder jongeren: ze pakken liever een Engels boek dan dat ze Nederlands lezen. Is dat zorgelijk of valt dat mee? En hoe speel je hierop in als docent Nederlands?
‘Ik moet een boek lezen voor Nederlands maar Nederlands is cringe – hoe ga ik dit doen?’ Zomaar een hulpvraag van een haviste op online studieplatform StudyGo. Ze staat niet alleen: een derde van de Nederlandse jongeren tussen 16 en 25 jaar leest liever Engels dan Nederlands, blijkt uit onderzoek van GfK in opdracht van Stichting Marktonderzoek Boekenvak. Naast dat Nederlands lezen als ‘cringe’ – gênant, niet ‘cool’ – wordt ervaren, zijn de redenen om liever Engels te willen lezen volgens datzelfde onderzoek onder andere dat jongeren graag hun Engelse taalvaardigheid willen oefenen, de Nederlandstalige vertaling vaak minder fijn vinden lezen en het Engelse aanbod als diverser beleven. Met de algehele ontlezing en de alarmerende gevolgen daarvan in het achterhoofd lijkt deze ontwikkeling misschien niet zo zorgelijk – als ze maar lezen, toch?
Positieve spiraal
‘De helft van de vijftienjarigen zit helemaal niet op boeken te wachten, dat is niets nieuws. Als tieners door Engelse boeken in de flow van het lezen komen, is dat mooi meegenomen,’ zegt Jeroen Dera. Hij is universitair docent Nederlandse Letterkunde, en doet veel onderzoek naar literatuuronderwijs en de leescultuur van jongeren. Ook Roel van Steensel, hoogleraar Leesgedrag aan de VU, vindt deze ontwikkeling eerder interessant dan verontrustend. ‘Hoe meer je leest, hoe beter dat is voor je leesvaardigheid. Jongeren die veel lezen, komen in een positieve spiraal terecht, waarbij hun vertrouwen en hun leesmotivatie groeien, waardoor ze meer lezen.
Ik verwacht dat Engels lezen ook gunstig is voor de Nederlandse taalontwikkeling.
Mijn verwachting is dat in het Engels lezen daar ook aan bijdraagt.’ Dat beperkt zich niet alleen tot de technische leesvaardigheid: ‘Wie veel met taal en teksten in aanraking komt, leert behalve nieuwe woorden ook nieuwe concepten en genres kennen, en doet meer kennis op van tekststructuren. Omdat de taalontwikkeling van een eerste en een tweede taal elkaar beïnvloeden, verwacht ik dat Engels lezen ook gunstig is voor de Nederlandse taalontwikkeling.’
Formulefictie
Maar zowel Dera als Van Steensel plaatst meteen een kanttekening. Want de Engelse boeken die jongeren lezen vallen vooral in de categorie formulefictie, zoals romance en fantasy. Daarin verloopt het verhaal vaak volgens een vast stramien en is de taal niet per se rijk. Prima voor thuis, niet zo geschikt voor in de klas. ‘Om bijvoorbeeld die conceptuele ontwikkeling te stimuleren en de kennis van de wereld te vergroten, wat je als docent graag wilt, moet je juist veel verschillende genres lezen,’ zegt Van Steensel. Dera vult aan: ‘Als je je leerlingen wilt leren om zich kritisch te verhouden tot de wereld en tot teksten, dan heb je daar in de eerste plaats passende, literaire boeken voor nodig.’ En ja, voor het vak Nederlands zul je toch echt oorspronkelijk Nederlandstalige boeken moeten lezen. Hoe krijg je je leerlingen dan zover dat ze die daadwerkelijk gaan lezen?
Netflix-series
Allereerst door je te verdiepen in wat er leeft onder je leerlingen, raadt freelance journalist Paula Heeger aan. Ze is tevens boektokker met een groot bereik en een focus op de Nederlandse literatuur. Met het enorme Engelstalige boekenaanbod op social media, met BookTok voorop, vindt ze het niet vreemd dat Nederlandse jongeren naar Engels grijpen. Wel zorgelijk én zonde. ‘Het is zo belangrijk dat jongeren Nederlands blijven lezen – niet alleen om taalvaardig te blijven, maar ook omdat onze literatuur onderdeel is van onze cultuur.
Ga zelf ook eens op BookTok kijken wat er voorbijkomt.
Maar jongeren van nu denken dat de Nederlandse literatuur zwaar is, stoffig, geschreven door oude witte mannen. Terwijl veel oudere literatuur nog steeds relevant is qua thematiek en er zoveel nieuwe, jonge auteurs zijn die schrijven over thema’s die jongeren van nu aanspreken.’ Als docent moet je dus weten welke thema’s dat zijn, allereerst door te luisteren naar je leerlingen en zelf ook eens op BookTok te kijken wat er voorbijkomt. ‘Neem die thema’s serieus, en koppel daar Nederlandse literatuur aan. Ik heb weleens een docent gezien die de thematiek van populaire Netflix-series vertaalde naar Nederlandse boeken. Je moet ervoor zorgen dat je je verplaatst in de belevingswereld van je leerlingen.’
Waan van de dag
Investeren in leesmotivatie helpt ook, ziet Van Steensel bevestigd in diverse onderzoeken. ‘Ze enige mate van keuzevrijheid geven in wat ze lezen motiveert leerlingen.’ Daarnaast raadt hij aan om kinderen langere tijd vakoverstijgend te laten werken aan breed geformuleerde thema’s, waarbij leesonderwijs aan andere vakken gekoppeld wordt. Dat maakt dat kinderen de relevantie zien van wat ze leren en lezen, wat ook weer motiverend werkt. Het goede nieuws is: leerlingen willen echt wel meer lezen – zo gaf het merendeel van 1800 leerlingen aan tijdens een nog lopend onderzoek van Dera. Alleen verwatert dat voornemen gemakkelijk in de waan van de dag van een puberleven, waarin er geschipperd moet worden tussen hobby’s, bijbanen, social media, huiswerk en vrienden. Dera: ‘Je kunt niet verwachten van een puberbrein dat het zo’n voornemen vasthoudt – het lukt mij vaak al niet eens.’
Aan docenten – of beter zelfs: scholen – de taak om leerlingen te faciliteren. ‘Voer een aantal leesuren per week in waarop iedereen, leerlingen en docenten, schoolbreed aan het lezen is. Dat hoeft geen ‘lezen voor de lijst’ te zijn en kan alles beslaan wat leerlingen interessant vinden, van een populair-wetenschappelijk boek over natuurkunde tot de biografie van een voetballer. Investeer in een goede mediatheek met een ruim aanbod aan titels. Als we willen dat leerlingen langere tijd geconcentreerd met teksten bezig zijn, is dat de enige manier.’
