De kerndoelenteams Burgerschap en Digitale geletterdheid hebben onlangs de conceptkerndoelen voor deze leergebieden aangeboden aan het ministerie van OCW. Een mijlpaal, nog niet eerder kenden de twee leergebieden eigen kerndoelen. Deel 1 van een tweeluik: Wat gaan deze kerndoelen voor jou betekenen en wat kun je er nu al mee?
Mirjam Brand is programmamanager kerndoelen actualisatie bij SLO. Matthijs Driebergen is curriculumontwikkelaar bij SLO en nauw betrokken bij de totstandkoming van de conceptkerndoelen voor het leergebied burgerschap. Martin Klein Tank is eveneens curriculumontwikkelaar bij SLO en is lid van het team voor digitale geletterdheid.
Grip
Matthijs Driebergen hoopt dat de doelen zullen inspireren tot het geven van betekenisvol, doelgericht en samenhangend onderwijs. ‘De conceptkerndoelen zullen scholen helpen om meer grip te krijgen op burgerschap en digitale geletterdheid. De doelen voor burgerschap zijn concreet, maar laten voldoende ruimte om daar vanuit visie, geloofsovertuiging, dan wel pedagogisch concept invulling aan te geven. Het gaat erom dat leerlingen leren hoe ze actief kunnen bijdragen aan de samenleving.’
Burgerschap
Matthijs: ‘De conceptkerndoelen voor burgerschap gaan bijvoorbeeld over maatschappelijke en democratische betrokkenheid. Leerlingen verkennen verschillende mogelijkheden om bij te dragen aan de samenleving, door kennis op te doen over de democratie, over inspraak en besluitvorming, over rechten en plichten en ook over verschillende organisaties die zich bezighouden met de samenleving. De kerndoelen beogen bovendien dat leerlingen zelf ervaringen opdoen met de mogelijkheden die zij hebben om bij te dragen aan de samenleving.
Scholen zijn vrij om zelf te bepalen op welke manier zij leerlingen willen betrekken. School is in elk geval een belangrijke oefenplaats voor een democratische cultuur. Als het gaat om invloed en besluitvorming doen leerlingen in de school bijvoorbeeld belangrijke ervaringen op met democratisch handelen bij het samen opstellen van klassenregels of het deelnemen aan leerlingenpanels. In de school en de schoolomgeving kunnen leerlingen hun eigen mogelijkheden verkennen en nadenken over hoe ze kunnen bijdragen aan de samenleving en maatschappelijke veranderingen.’
Digitale geletterdheid
Martin Klein Tank: ‘Bij digitale geletterdheid gaat het, naast praktische digitale vaardigheden, ook om aandacht voor de impact van digitale technologieën. Leerlingen moeten zich bewust zijn van de invloed die digitale technologieën op henzelf en op de samenleving hebben, en zij moeten daarop kunnen reflecteren. Dit vraagt om mediawijsheid, bijvoorbeeld het besef dat je goed moet nadenken over wat je wel en niet online plaatst en welke gevolgen dat kan hebben voor jezelf en een ander.’
Geen verzwaring
Digitale geletterdheid en burgerschap moeten niet worden gezien als aparte vakken, maar als doelen die aan de orde komen in (samenhang met) andere leergebieden. ‘Deze beide relatief nieuwe leergebieden komen dan ook niet boven op het bestaande curriculum,’ benadrukt Martin. ‘Door slimme combinaties te maken wordt de samenhang tussen leergebieden extra krachtig en het onderwijs betekenisvoller. Bijvoorbeeld waar het gaat om het leren van informatievaardigheden betrek je meteen de digitale component. Zo besteed je naast de taalkundige aspecten ook aandacht aan de digitale aspecten, door in te gaan op vragen als: Welke soorten zoekmachines zijn er? Wat is het verschil tussen een traditionele zoekmachine en een instrument dat met AI werkt? Wat zijn goede zoektermen en hoe formuleer je een zoekvraag die past bij de zoekmachine? En hoe beoordeel je de betrouwbaarheid van de zoekresultaten?’
‘Zorg wel dat je de conceptkerndoelen van burgerschap en digitale geletterdheid straks helder en inzichtelijk en in de taal van de leerlingen benoemt,’ adviseert Matthijs, ‘zodat leerlingen zich realiseren dat ze met deze leergebieden bezig zijn.’
Differentieer
‘Leraren werken straks met een actueel curriculum waarmee ze veel beter dan voorheen zicht hebben op wat moet en wat kan, en ook welke samenhang er binnen en tussen de leergebieden is,’ stelt Mirjam Brand. ‘Dat maakt het gemakkelijker om te differentiëren en meer te focussen op de leerdoelen en specifieke leerbehoeften van elke leerling. Daarbij wordt écht een beroep gedaan op de expertise van leraren.’
Veel kennis en vaardigheden die leerlingen leren binnen het leergebied burgerschap passen zij toe op maatschappelijke vraagstukken. Hierover gaat het laatste kerndoel. ‘Dit kerndoel schrijft niet voor welke vraagstukken scholen moeten behandelen, maar verwijst wel naar actuele, maatschappelijke en planetaire vraagstukken,’ licht Matthijs toe. ‘Scholen zijn vrij om te bepalen welke vraagstukken zij willen behandelen. Het doel is zo geformuleerd, dat samenhang met de leergebieden mens en maatschappij en mens en natuur voor de hand ligt.’
Martin: ‘Als leraren een beeld hebben van de inhouden die bij de kerndoelen horen, zijn ze in staat op de juiste plaats keuzes te maken bij het onderwijs in verschillende vakken/leergebieden door hier passende aspecten van digitale geletterdheid aan te koppelen. Bij een onderzoek over een biologieonderwerp kun je de data prima digitaal laten verzamelen en weergeven. Daarbij besteed je dan meteen aandacht aan de rol van deze data, de mogelijkheden die digitale technologie biedt om hiermee om te gaan en specifieke vragen te beantwoorden. Als er veel data zijn, kun je ook mogelijke risico’s bespreken, zoals onjuiste en ongewenste conclusies trekken.’
Anticipeer
Mirjam, Matthijs en Martin roepen alle drie op om niet te wachten op de wettelijke vaststelling van de kerndoelen, maar nu al aan de slag te gaan in de geest van de conceptkerndoelen. ‘Op een gegeven moment zullen de kerndoelen het kader bieden waarin je moet werken, maar je kunt niet alles tegelijk doen,’ zegt Martin. ‘Anticipeer daarom op de wettelijke vaststelling. Neem kennis van de conceptkerndoelen en bespreek in je team of ze voor jullie voldoen. Wat doe je al, waar wil je extra focus op leggen? Maak doordachte keuzes die door je team gedragen worden.’ Matthijs: ‘Gebruik de conceptkerndoelen om je huidige onderwijs op de betreffende leergebieden tegen het licht te houden. De conceptkerndoelen vormen een goede richtlijn waar een grote groep onderwijsprofessionals zeer zorgvuldig over heeft nagedacht.’
Hoe zijn de conceptkerndoelen tot stand gekomen? Dat lees je binnenkort in deel 2: The making of.
Via de webplatforms van de kerndoelen blijf je op de hoogte van de voortgang. Meld je aan voor automatische updates via www.actualisatiekerndoelen.nl.
Is jouw school geïnteresseerd om de conceptkerndoelen te beproeven in jullie onderwijspraktijk? Stuur een e-mail naar actualisatiebeproeven@slo.nl.
