De aarde is plat en vaccinaties doen meer kwaad dan goed. Als een van je leerlingen je dit vertelt, heb je misschien de neiging om hem of haar meteen te overtuigen van het tegendeel. Toch denk ik dat dat niet meteen het meest leerzame is: alternatieve feiten kunnen namelijk juist een aanleiding zijn om het over ‘echte’ feiten te hebben.
Dit artikel is geschreven door Anne Knape, student master geschiedenis en wetenschapsfilosofie. Tijdens het 5e nationale docentencongres NASK geeft Anne een presentatie met nog meer interessante invalshoeken. Meld je nu aan voor het congres op 14 februari.
Als je samen met leerlingen alternatieve feiten aanneemt als waarheid, dan kan dat kritisch denken stimuleren. Zo kan je het er met leerlingen eens over hebben op basis van welke gronden je nou eigenlijk iets weet. Zo zie je bijvoorbeeld op het internet dat de aanwezigheid van alternatieve feiten aanleiding geeft tot het uitpluizen van allerlei vergeten argumenten. Bezoek de Wikipedia-pagina Spherical earth maar eens. In vergelijking met andere pagina’s over natuurwetenschappelijke kennis, vind je op deze pagina allerlei argumenten die bewijzen dat de aarde rond is. En dat terwijl we dat allang met zijn allen hebben geaccepteerd.
Het is natuurlijk wel belangrijk dat leerlingen niet echt gaan twijfelen aan wat ze weten, daarom moet je ook duidelijk maken dat er wel gewoon feiten zijn: de aarde is echt rond en vaccinaties zijn effectief en enorm belangrijk voor de volksgezondheid.
Gebaseerd op vertrouwen
Wat ook zal blijken, is dat veel van de kennis die leerlingen hebben gebaseerd is op het vertrouwen in andere mensen. Als leerlingen geloven dat de aarde rond de zon draait, is dat waarschijnlijk omdat ze dat van iemand anders geleerd hebben. Dat geeft aanleiding tot een volgende vraag over onze kennisclaims: Waarom vertrouwen ze die bron blindelings? Welke bron zou je niet vertrouwen? En waarom niet?
Wetenschappers zijn per definitie op zoek naar betrouwbare kennis over de wereld. Om te zorgen dat deze kennis betrouwbaar is, gaan zij systematisch en objectief te werk. Je kunt het er met leerlingen over hebben wat dat precies betekent. Wanneer wetenschappers het onderling eens zijn dat het onderzoek goed is uitgevoerd, wordt er gesproken van een feit.
Alternatieve feiten
Waarom erkennen aanhangers van alternatieve feiten dan de wetenschap niet? Dat komt doordat hun vertrouwen in de wetenschap op de een of andere manier is aangetast. Zo zullen wij van bovenstaande afbeelding zeggen: zie je wel, de aarde is rond! Aanhangers van de flat-earth-theorie zullen je echter vertellen dat zulke foto’s nooit genomen zijn. In plaats daarvan, zo stellen zij, is bovenstaande foto gefotoshopt door de overheid. Om alternatieve feiten over wetenschap in stand te houden, is wantrouwen vaak noodzakelijk.
Sociale activiteit
Natuurlijk wordt wetenschap ook daadwerkelijk beïnvloed door politiek en industrie, waardoor er zo nu en dan toch wetenschappelijk onderzoek verschijnt wat niet deugt. Om die reden is het voor leerlingen dus extra belangrijk om te begrijpen dat wetenschap niet tot stand komt door individuen die geheel afgezonderd van de mensenwereld om hen heen experimenten doen, maar dat het ook een sociale activiteit is. Dat wordt extra duidelijk gemaakt door alternatieve feiten te bestuderen.
Meer weten? Meld je aan voor het 5e nationale docentencongres NASK.
Op welke manier zet jij nepnieuws in om leerlingen iets bij te brengen? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
