Het onderwijs in Nederland wordt zienderogen prestatiegericht. ‘Meten is weten’, dat is de regel die steeds meer geldt in het onderwijs Nederlands tegenwoordig. De afgelopen jaren heb ik als uitgever Nederlands veel scholen bezocht om te zien hoe mijn methode in de praktijk werkt, maar ook om te zien of er bijvoorbeeld op een vernieuwende wijze gebruik wordt gemaakt van ICT.
Wat opvalt is dat ICT vooral wordt gebruikt om het onderwijs efficiënter en effectiever te maken. Edugames of ander ‘vernieuwend’ gebruik van ICT voor het vak Nederlands ben ik niet of nauwelijks tegengekomen.
Prestatiegericht Nederlands
De afgelopen jaren is de (maatschappelijke) druk op het vak Nederlands flink toegenomen. Verschillende internationale onderzoeken (PISA/PIRLS) laten zien dat het onderwijs in Nederland van de mondiale top naar de subtop is gezakt en dat de leesvaardigheid van kinderen tussen de 9 en 12 jaar is gedaald. Om het taal- en ook rekenonderwijs weer op een hoger niveau te krijgen, kreeg de commissie Meijerink de opdracht een plan te ontwikkelen om het taal- en rekenonderwijs structureel te verbeteren. Een wettelijk verankerd Referentiekader taal en rekenen en een aantal andere maatregelen was het resultaat. Doelstellingen voor het moedertaalonderwijs zijn aangescherpt, terwijl de klassengrootte en de druk op het leermiddelbudget toeneemt. Daar komt bij dat het steeds moeilijker wordt gekwalificeerde docenten te vinden.
Focus op verhogen van gemak en leerrendement
Voor een uitgever ligt juist daar de uitdaging; lesmateriaal ontwikkelen dat inspeelt op bovengenoemd spanningsveld. Samen met adviesbureau De Graaf & Partners, gespecialiseerd in didactiek en ICT, ben ik op zoek gegaan naar het ICT-concept dat de docent werk uit handen neemt, het lesgeven vergemakkelijkt en het leerrendement verhoogt. Een flinke opgave dus. Uiteindelijk zijn we voor de paragrafen Grammatica, Spelling en Woorden van de methode Talent uitgekomen op ICT-materiaal dat inspeelt op verschillen tussen leerlingen in leerstijl en wijze van onthouden. De leerling kan in de boekvervangende paragraaf kiezen om te starten met het onderdeel Leren, het onderdeel Oefenen of Toets. Het maakt in principe niet uit waar de leerling mee start, want beheerst de leerling de stof niet, dan wordt hij naar een ander onderdeel verwezen. In het onderdeel Leren krijgt de leerling op verschillende manieren de lesstof gepresenteerd (regels, voorbeelden of schematisch). Bij de theorie worden, bij de onthoudstrategie, passende structuuroefeningen aangeboden om de theorie in te slijpen. In het onderdeel Oefenen krijgt de leerling toepassingsgerichte oefeningen aangeboden. Om het materiaal zo functioneel mogelijk te houden, heeft een motiverend beloningssysteem het definitieve concept helaas niet gehaald. Elke euro is besteed aan het verhogen van gemak en leerrendement, en dus niet aan extrinsiek motiverende aspecten van ICT.
Het effect van functionele ICT in de praktijk
Een prachtig voorbeeld van effectieve en efficiënte inzet van ICT is het onderwijs Nederlands onderbouw op het Stedelijk Dalton Lyceum in Dordrecht. De school heeft ervoor gekozen om met ICT-materiaal van Talent te gaan werken en met het programma TiO voor schrijfvaardigheid. Een doordachte keuze van de school, die goed past bij hun visie; vrijheid, zelfstandigheid en samenwerken. De school kiest er namelijk voor om leerlingen zelfstandig te laten werken met het ICT-materiaal zonder instructie van de docent en zonder gebruik van het boek. Groot voordeel van deze ‘gedurfde’ aanpak is dat docenten meer aandacht kunnen besteden aan het differentiëren tussen leerlingen, aan samenwerken en aan vakonderdelen als taalonderzoek en poëzie, die het vak nog leuker en boeiender kunnen maken. Onderdelen die in de praktijk vaak worden overgeslagen, omdat er simpelweg geen tijd voor is.
Zo zie je maar dat functionele ICT in de praktijk het onderwijs wel degelijk leuker kan maken.
Heeft u ook een voorbeeld van doordachte inzet van ICT in de lespraktijk van het vak Nederlands? ICT die direct of indirect het onderwijs Nederlands aantrekkelijker maakt voor zowel docent als leerling? Ik hoor het graag van u.
Jan Jaap Bijlsma, uitgever Nederlands voortgezet onderwijs
