Van Syrisch tot Spaans en van Oekraïens tot Turks: als leerkracht kun je regelmatig met meertalige of anderstalige kinderen te maken hebben. Een flinke uitdaging, want hoe ga je hiermee om en hoe zorg je dat het kind de Nederlandse taal in afzienbare tijd voldoende gaat beheersen?
Sterre Leufkens is Universitair Docente in de Nederlandse Taalkunde bij de Universiteit Utrecht en wetenschapsjournaliste. Ze doet taaltypologisch onderzoek naar de leerbaarheid en complexiteit van de talen van de wereld.
Door toegenomen migratie heeft volgens het CBS (2024) ruim 30 procent van de leerlingen in het (speciaal) basisonderwijs een meertalige achtergrond. Een kind is meertalig als het afwisselend één of meerdere talen gebruikt in de communicatie met anderen. Hierbij is de grootste uitdaging voor leerkrachten natuurlijk als een kind vloeiend een andere taal spreekt, maar de Nederlandse taal (nog) onvoldoende beheerst.
Uitdagingen
‘Steeds meer leerkrachten krijgen anderstalige kinderen in de klas. Zo kwamen er een paar jaar geleden op sommige scholen Oekraïense kindjes in de klas die nog amper Nederlands konden verstaan of praten’, begint Sterre Leufkens haar verhaal. ‘Dat is heel lastig, want je kunt niet je les geven zoals je ‘m gewend bent. Wat ook voorkomt is dat er meerdere anderstalige kinderen in de klas zitten met allemaal een andere taalachtergrond. Daarnaast kan het dat je kinderen in de klas hebt die wel degelijk Nederlands spreken, maar thuis ook een andere taal spreken. Dat heeft ook weer z’n eigen dynamiek, maar daar merk je minder van en zorgt voor minder strubbelingen.’
Tips en tricks
Volgens Leufkens is het goed om te weten dat beroepsvereniging Lowan gespecialiseerd is in nieuwkomersonderwijs. Zij hebben allerlei materialen, adviezen en tips voor leerkrachten die lesgeven aan anderstalige kinderen. ‘Maar een algemene tip is om voortdurend aandacht te besteden aan taal. Wees je ervan bewust dat bijvoorbeeld soms een kind cognitief wel al bepaalde sommen kan maken, maar de taalkennis er nog niet voor heeft. Een kind is er bijvoorbeeld best aan toe om het concept “grafiek” te snappen, maar begrijpt het woord “grafiek” nog niet. Daar moet je dan als leerkracht voortdurend aandacht voor hebben. Welke woorden zijn nodig om mijn reken- of geschiedenisles te begrijpen? Dat vergt veel van leerkrachten.’
Voordelen meertalige klas
Onderzoek laat zien dat als je positieve aandacht besteedt aan meertalig zijn en uitlegt dat er meerdere talen op de wereld zijn en hoe dat zit, kinderen daar baat bij hebben. Leufkens: ‘Zo krijgen kinderen mee wat meertaligheid is. Ze pikken andere talen sneller op en er ontstaan sneller vriendschappen met anderstalige kinderen. In de klas zitten met anderstalige kinderen kan dus ook zeker goed zijn voor Nederlandstalige kinderen. Maar het hangt heel erg samen met de aanpak van de leerkracht en de groepsgrootte.’
Benader meertaligheid positief
Leufkens benadrukt dat het belangrijk is om de taal die het kind thuis spreekt, positief te benaderen. ‘Anders voelen de kinderen een soort spagaat tussen thuis en school’, legt de Universitair Docente uit. ‘Als de kinderen op school een 100-procent-Nederlands-beleid ervaren en een andere taal spreken echt wordt “afgestraft”, kunnen ze zich gaan schamen voor hun moedertaal. Ze gaan het niet-cool vinden en willen de taal misschien nog zo min mogelijk spreken, terwijl het juist ook onderdeel is van hun identiteit. Daarom is het als leerkracht belangrijk om die verschillende culturele achtergronden te vieren.’
‘Overweeg daarom om er iets mee te doen in de klas en er op een positieve manier aandacht aan te besteden. Heb het met de leerlingen over welke talen ze allemaal spreken en hoe die talen van elkaar verschillen of juist overeenkomen. Natuurlijk is het goed voor de “logistiek” om met z’n allen in het Nederlands te praten in de klas – en dat kun je ook uitleggen. Maar als bijvoorbeeld twee Oekraïense leerlingen samen een opdracht moeten doen en presenteren, kun je afspreken dat ze in het Oekraïens mogen overleggen met elkaar, maar het wél in het Nederlands presenteren. Tweetalig zijn is hartstikke goed voor een kind. Uit onderzoek blijkt dat als een kind opgroeit met twee talen, hij of zij beter wordt in het focussen van de aandacht. Daarnaast is het een bron van kennis.’
App Moedertaal in NT2
Om leerkrachten te ondersteunen die te maken hebben met anderstaligen, heeft de Universiteit Utrecht een webapp ontwikkeld. ‘Het bleek dat NT2-docenten en leerkrachten veel van de Nederlandse taal weten, maar weinig van de moedertalen van hun cursisten en leerlingen. Terwijl dit heel relevant is; het bepaalt namelijk voor een gedeelte welke leerproblemen en -mogelijkheden ze gaan tegenkomen. In het Turks heb je bijvoorbeeld geen verschil tussen “hij” en “zij”. Voor een Turkstalige is dit daarom lastig. Het Russisch heeft weer geen lidwoorden. Dat soort dingen zijn heel handig om als leerkracht te weten.
De app bevat ook informatie over overeenkomsten tussen het Nederlands en andere talen. Als je weet dat een taal ook lidwoorden heeft, kun je dat expliciet maken. Je kunt deze webapp ter voorbereiding raadplegen, zodat je van tevoren weet wat eventuele valkuilen bij bepaalde leerlingen kunnen zijn én waar je juist gebruik kunt maken van bestaande kennis. Of je kunt ‘m gebruiken om moeilijkheden bij het leren te verklaren.’
