Psychologen zien dagelijks kinderen die via sociale media seksueel zijn vernederd, gechanteerd, afgeperst of belachelijk gemaakt. Wat is online shaming precies, waarom is het belangrijk om er aandacht aan te besteden in de klas en hoe doe je dat?
Uit onderzoek naar online shaming onder 180 jongeren van 12 tot 20 jaar blijkt dat één op de vijf ondervraagden weleens beelden van zichzelf maakt en verstuurt. En twee derde van de respondenten heeft dergelijk materiaal ontvangen. ‘In deze leeftijdsgroep zien we dat jongeren nog niet altijd een goede inschatting kunnen maken van wat je ethisch gezien wel en niet kunt doen met het uitwisselen en doorsturen van online naaktfoto’s,’ aldus onderzoeker Esmee van ’t Hoog.
Sexting, shame sexting & sextortion
Sexting is het online uitwisselen van naaktfoto’s en -beelden, als een vorm van flirten of als aanloop naar offline intimiteit. Het gebeurt binnen bestaande relaties, maar ook tussen jongeren die nog geen relatie hebben. Shame sexting ontstaat als een van de twee partijen deze beelden met derden deelt, met het doel om de ander te kwetsen. Bij sextortion gaat het om afpersing: het slachtoffer moet geld overmaken om te voorkomen dat zijn of naar naaktfoto’s verder gedeeld worden.
Naaktfoto’s in de school
Francien Regelink schreef het boek ‘Francien laat je tieten nog eens zien’. In haar puberteit liet zij een keer voor de webcam haar borsten zien aan een jongen die ze leuk vond, en niet veel later hingen de foto’s geprint door de hele school. Op dat moment voelt het alsof je leven verwoest is, aldus Regelink. Ze geeft daarom aan dat het heel belangrijk is om hulp te zoeken. Om te horen dat de schuld ligt bij degene die de beelden heeft verspreid. ‘Ik heb zo lang gezwegen en gedacht: dit is mijn schuld. Ik denk dat als je dat schuldgevoel kunt loslaten, je het makkelijker kunt verwerken.’
Schaamte overheerst
Als je slachtoffer wordt van online shaming, overheerst de schaamte. Volgens Iva Bicanic, klinisch psycholoog en hoofd van het Centrum Seksueel Geweld, zijn de gevolgen heel groot voor kinderen. ‘Je moet het zien als een potentieel traumatische ervaring. Het kan goed verwerkt worden, en dan is het een levensles waar je sterker van wordt. Maar er is ook een risico dat het niet lukt de gebeurtenis een plek te geven.’ Dat online shaming een verwoestende uitwerking kan hebben, blijkt wel uit het verhaal van Samantha, moeder van Desteny die in januari 2021 een einde aan haar leven maakte.
Mediawijsheid op school
Uit het onderzoek van Saxion blijkt dat jongeren vooral behoefte hebben aan voorlichting op school, met praktijkvoorbeelden van hoe leeftijdsgenoten slachtoffer zijn geworden. Daar kunnen ze zichzelf goed mee verbinden en van leren. Dit soort voorlichting zou je kunnen opnemen in een schoolvak als Mediawijsheid.
Ga in gesprek met je leerlingen
Op het onderwerp heerst ook een taboe. Door er met elkaar over in gesprek te gaan, leren jongeren over risico’s en het bewaken van hun grenzen. Je kunt daarbij gebruikmaken van gastlessen of een digitaal lespakket van Helpwanted.nl. Zij geven advies bij online seksueel misbruik. Gaat er een naaktfoto rond op school? Bekijk dan hun Stappenplan Sexting. Bij de Rijksoverheid vind je een overzicht van alle programma’s voor de preventie en aanpak van online shame sexting.
Heb jij in de klas weleens te maken gehad met deze vorm van online shaming? Hoe ben je ermee omgegaan?
