Iedereen heeft vooroordelen. Wat je in het verleden hebt geleerd, gezien en meegemaakt, beïnvloedt vandaag je beslissingen. Dat diepgewortelde, psychologische proces gaat onbewust en razendsnel. Veel vooroordelen zijn onschuldig en helpen om sneller keuzes te maken. Maar als je vooroordelen hebt over groepen mensen, dan bestaat het risico dat je ‘in hokjes gaat denken’. Onbedoeld kun je zelfs leerlingen benadelen. We reiken drie manieren aan om je bewust te worden van jouw vooroordelen.
Angst en vooroordeel
De meesten van ons hebben nog nooit een wolf in het wild gezien. We kennen het roofdier vooral uit (kinder)verhalen zoals Roodkapje, waarin de wolf de slechterik is die andere dieren of mensen doodt. De recente terugkeer van de wolf in Nederland – met name op de Veluwe – leidt bij veel mensen tot angst. Terwijl die angst volgens natuurorganisaties feitelijk ongegrond is: wolven zijn bang voor mensen en zullen bij een confrontatie vluchten in plaats van aanvallen.
Waardeoordeel
Een ander voorbeeld is het waardeoordeel op basis van taal. Taalwetenschapper Stefan Grondelaers onderzocht welke rol je accent speelt. Hij ontdekte dat we, puur op basis van spraak, een waardeoordeel vormen over iemand. Zonder die persoon überhaupt te kennen of ooit gezien te hebben.
Onderadvies en slechtere scores
Vooroordelen komen overal voor, ook op school. ‘Kinderen voelen het haarfijn aan als hun leraar vooroordelen over ze heeft, wat invloed heeft op hun prestaties’, zegt Fontys-lector Linda van den Bergh. Haar conclusie wordt bevestigd in meerdere onderzoeken.
RTL Nieuws deed onderzoek naar situaties waarin basisscholen een vo-advies geven, dat lager is dan het advies van de eindtoets. RTL Nieuws ontdekte dat kinderen van laagopgeleide of arme ouders veel vaker zo’n ‘onderadvies’ krijgen dan kinderen van hoogopgeleide en rijke ouders. Het Centraal Planbureau (CPB) kwam eerder al tot dezelfde conclusies.
Ook het Behavioral Science Institute van de Radboud Universiteit Nijmegen toonde aan dat vooroordelen van leerkrachten effect hebben op de prestaties van hun leerlingen. De onderzoekers ontdekten bijvoorbeeld, dat leerlingen met dyslexie, die les kregen van een leerkracht met vooroordelen over dyslexie, slechter scoorden op gebied van spelling dan kinderen met een leerkracht die geen of nauwelijks vooroordelen hierover heeft.
Drie manieren om je bewust te worden van jouw vooroordelen
Denken in stereotypen is een evolutionaire ontwikkeling van ons brein: het is dus niet te vermijden. Maar je kunt wél leren om je bewust te worden van je eigen vooroordelen en denken in stereotypen. Vervolgens kun je hier anders mee omgaan.
1 Doe een vooroordelentest
Ben je benieuwd of je zelf vooroordelen hebt? Er zijn verschillende online-tests om jouw vooroordelen in kaart te brengen:
• Discriminatie en werkgevers
• Vooroordelentest
• Onderhuids
2 Leer andere mensen kennen
De contacttheorie is een bewezen manier om vooroordelen en stereotypen bij jezelf en je leerlingen te herkennen en te veranderen. Als je bewust contact zoekt en praat met mensen uit een ‘andere groep’, dan leidt dat in veel gevallen tot wederzijds begrip en meer inlevingsvermogen. Luisteren naar echte verhalen over vooroordelen maakt volwassenen en kinderen bewust van hun onbewuste gedachtepatronen. Hoe pak je dat op school aan? Stimuleer je leerlingen én je collega’s om over hun ervaringen voor de klas of in jullie lerarenoverleg te vertellen.
3 Reageer als je vooroordelen bij anderen ziet
Vooroordelen bij anderen herkennen is makkelijker dan bij jezelf. Zie je dat jouw collega’s of leerlingen anderen benadelen en vermoed je dat dit komt door hun vooroordelen? Maak het bespreekbaar zonder te oordelen of straf uit te delen. Bedenk dat de ander zich zeer waarschijnlijk niet bewust is van zijn of haar gedrag.
Meer lezen?
Kimberley Lek promoveerde in september 2020 op haar onderzoek naar de voor- en nadelen van docentoordelen en toetsresultaten in de overgang van PO naar VO. Meer hierover lees je in het achtergrondartikel ‘Who knows best, the teacher or the test’ op poraad.nl
Praten jullie op school over vooroordelen? Heb je een tip voor je collega’s?
Laten we elkaar helpen. Deel je reactie via onderstaand formulier.
