Op steeds meer basisscholen komen combinatieklassen voor. Veel ouders zijn huiverig als ze horen dat hun kind in een combinatiegroep komt. Leert mijn kind wel genoeg? Is het niet te onrustig in zo’n combinatiegroep? Zijn de jongere kinderen wel opgewassen tegen de ouderen? Maar veel scholen ontkomen er niet aan om groepen samen te voegen. Sterker nog, in het montessori-, jenaplan- en daltononderwijs wordt er juist heel bewust voor gekozen om leerlingen van verschillende leeftijden in één groep te plaatsen.
Dit artikel is eerder verschenen op onderwijsvanmorgen.nl.
Homogene en heterogene groepen
In het primair onderwijs is differentiatie een belangrijk thema. Leerkrachten hebben vaak te maken met grote didactische verschillen tussen leerlingen. Soms verschillen kinderen in één klas wel vier jaar in didactische leeftijd. Om met deze verschillen om te gaan, deelt een leerkracht de klas vaak in kleinere groepjes op. Dit kan op twee manieren:
- Bij homogeen groeperen worden kinderen met hetzelfde vaardigheidsniveau bij elkaar geplaatst. Zo wordt er bijvoorbeeld een groepje gevormd met leerlingen die nog moeite hebben met de stof en een groepje met kinderen die al verder vooruit zijn.
- In de tweede variant, het heterogeen groeperen, worden leerlingen met verschillende vaardigheidsniveaus bij elkaar geplaatst, bijvoorbeeld hoog- en laag presterende leerlingen.
Homogeen groeperen heeft een iets positiever effect op de prestaties van leerlingen dan heterogeen groeperen. Hierbij zit wel een verschil tussen taal en rekenen: homogeen groeperen lijkt vooral effectief bij taal. Belangrijk is in ieder geval dat onderzoek laat zien dat homogeen groeperen vooral positieve effecten heeft voor de gemiddeld en beter presterende leerlingen. Voor zwakker presterende leerlingen lijkt heterogeen groeperen effectiever.
De voordelen van een combinatieklas
Het leeftijdsverschil heeft vaak een positieve invloed op de (sociale) ontwikkeling van kinderen. Jongere kinderen leren van de oudere kinderen, de oudere kinderen steken veel op van het helpen van jongere kinderen. Bovendien leren kinderen in combinatiegroepen over het algemeen erg goed zelfstandig en geconcentreerd werken. Combinatiegroepen kunnen ook een voordeel zijn voor kinderen die in één of meer vakken achterlopen of juist vooruit zijn. Ze kunnen gemakkelijker aanschuiven bij de instructie van het andere deel van de groep. Zwakke leerlingen uit de hoogste groep krijgen meer uitleg en herhaling, terwijl snelle leerlingen uit de laagste groep in aanraking komen met meer uitdagende lesstof.
En de nadelen?
Bij sommige kinderen wordt hun onzekerheid aangewakkerd doordat de oudere kinderen in de groep veel meer kunnen dan zij. De oudste kinderen ervaren sommige gezamenlijke activiteiten als te kinderachtig. Ook komt het voor dat leerlingen het moeilijk vinden om te wachten tot de leerkracht aandacht en tijd heeft. Of er kan bij het combineren onduidelijkheid voor leerlingen ontstaan, met chaos in de klas tot gevolg. Goed klassenmanagement kan dit voorkomen.
Combinatieklas 1-2-3
In Nederland worden de groepen 1 en 2 vaak gecombineerd. De theorie daarachter is dat de rol van medeleerlingen cruciaal is in het leer- en ontwikkelproces. Hoewel er studies zijn die weinig of geen effect aantonen, blijkt uit andere studies dat combinatiegroepen wel effectief zijn voor jonge kleuters. Zij kunnen zich aan oudere kleuters optrekken.
Janneke van de Groes werkt in groep 1/2/3 op basisschool De Drie Musketiers in Hulten en is hier erg over te spreken. ‘Ik zie voordelen voor alle groepen. Het grootste voordeel vind ik dat de overgang van groep 2 naar groep 3 wordt verkleind. Je merkt dat sommige kinderen groep 3 cognitief aankunnen, maar nog spel nodig hebben om te ontwikkelen, bijvoorbeeld om sociaal emotioneel sterker te worden. Ik ben van mening dat een 2/3-combinatiegroep de overgang van groep 2 naar groep 3 zo veel makkelijker maakt.’
Geen nadelen, maar wel onder voorwaarden
Uit diverse onderzoeken blijkt dat kinderen in een combinatiegroep niet slechter af zijn dan in een homogene (‘gewone’) klas. Combinatiegroepen zijn niet nadelig voor de ontwikkeling van een kind. Leerlingen in een combinatiegroep leren net zo veel als andere kinderen. Ook lijdt het welbevinden van kinderen niet onder een combinatiegroep. Voorwaarde is wel dat er een goed klassenmanagement is. De leerkracht moet zorgen voor een goede organisatie en daarbij voldoende (emotionele) aandacht geven aan alle leerlingen.
Tips voor goed klassenmanagement bij verschillende kleine groepen
Om een combinatiegroep succesvol te laten draaien, is het wel een voorwaarde dat de klas een leerkracht heeft die opgewassen is tegen die taak. Lesgeven aan een combinatiegroep vergt meer organisatorische inspanning van de meester of juf. ‘Zo nu en dan lijkt de leerkracht in de combinatieklas op een organist die tegelijkertijd ook nog de dirigent is’, aldus een Zwitserse pedagoog. Dit zijn alvast vijf tips:
- Zorg dat je een goede planning maakt. Bedenk wanneer je welke instructie aan welke groep wilt geven.
- Bepaal welke vakken en onderdelen gezamenlijk of apart gegeven kunnen of moeten worden.
- Las tussendoor wat ontspanningsmomenten in om de overgang van het ene naar het andere vak beter te laten verlopen.
- Plan goed welke onderdelen de leerlingen zelfstandig kunnen doen.
- En zorg dat er voldoende materiaal is om de leerlingen zelfstandig te laten werken.
