In 2023 komen we in Nederland in het voortgezet onderwijs meer dan 1000 fulltime leraren en directeuren tekort. Vergrijzing is een van de belangrijkste oorzaken. Er stromen meer leraren uit dan erbij komen. Startende leraren kunnen dit tekort opvangen, maar in de praktijk valt rond 20% van de starters uit in hun eerste werkjaar. Waarom vallen deze starters uit en wat kun je als school doen om dit te voorkomen?
Redenen voor uitval
De redenen waarom startende leraren uitvallen zijn divers. Toch is er een trend te ontdekken. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat starters vaak dezelfde redenen hebben om uit te stromen.
Dit zijn:
- persoonlijke omstandigheden
- werkdruk en de bijkomende stress
- arbeidsvoorwaarden
- gebrekkig management
We lichten deze redenen voor uitval hieronder toe.
Persoonlijke omstandigheden
Onder persoonlijke omstandigheden scharen we alle persoonlijke en gezondheidsproblemen. Niet verrassend: deze problemen lijken erger sinds de eerste coronacrisis. Uit onderzoek van de Onderwijsinspectie van maart 2020 tot de zomer van 2021 blijkt dat bijna de helft van de schoolbesturen zich zorgen maakt over het welzijn van hun leraren. Zo signaleerden tweederde van de teamleiders op het mbo een afname van de gezondheid en het welzijn van hun leraren. Dezelfde signalen kwamen ook uit het vo en vso, waar dit te zien was bij ongeveer de helft van de teams.
Werkdruk en bijkomende stress
De werkdruk in het Nederlandse onderwijs ligt hoog. Hoger dan in andere sectoren. In een rapport van de Kennisrotonde uit 2020 lezen we dat ruim 44% van de werknemers in het vo een halve dag per week overwerkte. Meer dan een kwart van alle vo-werknemers had in 2020 burn-outklachten. Klassenmanagement speelt hierbij een grote rol. Klassen zijn groot en niet elk kind doet even goed mee. Ook een gebrek aan waardering vanuit de klas wordt als reden genoemd in onderzoeken over uitvallende leraren.
Dorothée Viguurs werkt als sectordirecteur bij Beroepscollege Parkstad Limburg. Ook zij ziet leraren in de klas onder druk staan binnen haar school: “De verschillen tussen kinderen zijn groot. We hebben statushouders die moeite hebben met de taal, leerlingen uit reguliere gezinnen en leerlingen met lastige thuissituaties en een stevige hulpvraag.” Een volle klas eist dus best wat bestendigheid van een leraar.
Arbeidsvoorwaarden
Kortom, leraar zijn is een dankbaar, maar veeleisend beroep. Goede arbeidsvoorwaarden zijn dan wel zo prettig. Helaas schort het daar soms aan. Uit het onderzoek van de Kennisrotonde kwam naar voren dat arbeidsvoorwaarden een grote rol spelen in het uitvallen van leraren. De arbeidsvoorwaarden die in dit verband werden genoemd waren:
- een laag salaris in verhouding tot de werkdruk
- gebrek aan doorgroeimogelijkheden
- geen optie op een vaste of voltijdbaan
Vooral dit laatste kenmerk is belangrijk. Uit onderzoek van Voion blijkt namelijk dat de uitval van docenten met een tijdelijk contract of een contract kleiner dan 0,5 fte vaker voorkomt.
Management
Het management van een school speelt een grote rol in het leven van een leraar. Hier krijg je steun en feedback en wordt er geregeld dat jij als leraar je werk goed kunt doen. Maar is het management minder betrokken en steunend? Dan loop je als leraar al snel tegen de eerder genoemde problemen als werkdruk en stress aan. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is. Nog een reden waarom startende leraren vertrekken.
Het risico op uitval verkleinen
Veel risicofactoren dus! Gelukkig kun je als school veel doen om het risico op uitval te verkleinen. Het Beroepscollege Parkstad Limburg geeft hierin het goede voorbeeld. Zij hanteren sinds vier jaar een onboardingsbeleid. Dit beleid heeft als doel leraren te begeleiden in hun ontwikkeling en uitval te voorkomen. En dit werkt.
Dorothée Viguurs vertelt: “Het is mooi om te zien dat de leraren echt een team zijn. Wanneer iemand in de personeelskamer aangeeft dat iets niet lukt, vraagt hij of hij kan helpen. We doen het samen. En mensen blijven aan boord, zelfs in deze tijden van lerarentekort. Bovendien is ons ziekteverzuim gedaald, de afgelopen twee jaar zat het zelfs onder de 2%.”
Dit beleid werkt zo goed door een aantal stappen. Eerst is er onderzoek gedaan naar wat een nieuwe leraar nodig heeft, zoals praktische dingen als inlogcodes en persoonlijk contact. Daarom is er een buddysysteem gestart. Elke nieuwe docent, startend of ervaren, krijgt een buddy. De buddy is het eerste half jaar het aanspreekpunt, doet lesobservaties en is een vertrouwelijke gesprekspartner. De buddy staat los van beoordelingen, waardoor de leraar volledig zichzelf kan zijn en het hart kan luchten. Ook wordt de leraar niet in het diepe gegooid. Al ver voor de eerste werkdag worden de teamstructuur en regels besproken. Zo kan de leraar rustig starten.
Intervisie en sterker teamverband
Wil je verder uitval verkleinen? Denk naast een rustige, gestructureerde inwerkperiode en buddysysteem dan ook eens over feedback en tips. Bijvoorbeeld via onafhankelijke coaches die meekijken in de klas, of door intervisie. Bij intervisie helpen collega’s elkaar door regelmatig in groepsverband samen te komen. Er wordt een casus besproken en de groep geeft elkaar tips en inzichten om beter te worden in het werk. En extra pluspunt: dit versterkt meteen het teamverband.
De Gelukkige School
Als schoolleiding verder investeren in een gelukkig en verbonden team? Dan is een studiedag De Gelukkige School misschien wel precies wat je zoekt. Vanuit de positieve psychologie werk je in deze methode aan sociale veiligheid, persoonlijk leiderschap en actief burgerschap. Gelukkige medewerkers staan hier voorop. Of doe eens inspiratie op via de Klassewerkplek. Klassewerkplek licht basisscholen uit die uitblinken in het werkgeluk van hun medewerkers. Je leert hier wat een werkplek een goede werkplek maakt en ontvangt een rapportage over jouw school.En wie weet: misschien krijg je nieuwe inzichten en staat jouw school binnenkort zelf wel op Klassewerkplek!
Verder lezen
Meer weten over de begeleiding van startende leraren? De Rijksuniversiteit Groningen deed er onderzoek naar en kwam met aanbevelingen. Ook wij schreven een artikel met tips over de begeleiding van startende leraren.
Heb je zelf tips of ideeën om uitval van startende leraren tegen te gaan? Dan horen we die graag via het reactieformulier.
