Leren leren, het is een belangrijke vaardigheid voor een succesvolle schoolcarrière. Ook in een latere loopbaan komt deze vaardigheid goed van pas. Maar de capaciteit om zelfstandig te leren, is vaak niet aangeboren. Niet alle leerlingen zijn in staat om zelf de lesstof te bestuderen. Hoe kun je leerlingen daarin het best begeleiden?
Als leerlingen weten hoe ze kunnen leren, dan hebben ze daar een leven lang profijt van. Maar makkelijk is het ‘leren leren’ niet. Zeker niet voor een tienerbrein dat nog volop in ontwikkeling is. Het huidige onderwijs verwacht echter steeds meer van leerlingen dat ze hun eigen leerproces sturen. Coaching en feedback van docenten is daarbij belangrijk.
Cognitie en motivatie
Om leerprocessen te kunnen reguleren zijn cognitie en motivatie nodig. Het onderdeel cognitie is op te delen in cognitieve en metacognitieve leerstrategieën. Bij cognitieve leerstrategieën gaat het om het onthouden van informatie en het integreren van nieuwe informatie in bestaande kennis in het geheugen. Metacognitieve leerstrategieën gaan over het plannen, monitoren en evalueren van het leerproces.
Uit onderzoek (2014) blijkt dat vooral deze laatste strategieën belangrijk zijn voor het zelfsturend leren: denken leerlingen na over hun aanpak? Hebben ze kennis van verschillende leerstrategieën en kunnen ze daarin de keuze maken welke het beste werkt? Tot slot is er motivatie nodig en doorzettingsvermogen om het einddoel te bereiken. Een combinatie van deze drie invalshoeken zorgt voor de beste leerresultaten.
Leerstrategieën
Concreet noemt het rapport Zelfgestuurd leren in de onderwijspraktijk (2014) de volgende strategieën die leerlingen moeten beheersen:
- relateren (verbanden leggen);
- analyseren (lesstof opsplitsen);
- structureren (schematisch ordenen);
- oriënteren (voorbereiden van het leerproces);
- plannen (het leerproces voorspellen);
- evalueren (beoordelen van het leerproces).
De kunst is vervolgens om deze strategieën succesvol te combineren. Bijvoorbeeld: begin met plannen, analyseer de stof en evalueer wat je dit uur hebt gedaan.
Instructie en aanwijzingen
Hoe kun je er als docent voor zorgen dat leerlingen de verschillende leerstrategieën onder de knie krijgen? Laat leerlingen allereerst zien hoe je een taak uitvoert en wanneer je welke strategieën inzet (modeling). Vervolgens kun je tijdens de zelfstandige verwerking aanwijzingen geven: inhoudelijke aanwijzingen over de lesstof én procedurele aanwijzingen, over de aanpak tot zelfregulerend leren. Hierbij leid je de leerlingen met gerichte vragen door het proces: ‘Hoe pak je dit aan? Wat heb je nodig om tot een oplossing te komen?’ Tot slot geef je procesgerichte feedback, waarmee je als docent een meer coachende rol hebt.
Stappenplan
Volgens onderzoek (2019) maakt het weinig uit welke techniek je gebruikt om zelfsturing te onderwijzen. Wel geldt: een combinatie van instructie vooraf en aanwijzingen later leidt tot de beste leerresultaten. Stappen die je daarvoor in de les doorloopt zijn
- Oriëntatie – bespreek wat je in de les gaat doen.
- Demonstratie – laat zien hoe je het leren aanpakt en waarom je stappen zet.
- Begeleide oefening – leerlingen maken een voorzetje af.
- Zelfstandige verwerking – zelf gaan leren. Als docent check je bij leerlingen of ze de planning en technieken nog scherp hebben.
- Evaluatie – samen terugkijken.
We schreven op Onderwijs van Morgen eerder over dit onderwerp. Wil je verder lezen? Bekijk ook de volgende artikelen:
- Leren leren
- Effectief leren? Maak je geheugen sterker
- Het leerproces in kaart: 4 stappen om makkelijker leren
Hoe begeleid jij je leerlingen in het zelfsturend leren? Laat het ons weten via onderstaand reactieformulier.
