Passende kerndoelen voor álle leerlingen

Onderwijs moet toegankelijk én inhoudelijk relevant zijn voor álle leerlingen, met doelen en inhouden die voor iedereen passend zijn. De actualisatie van de kerndoelen biedt hiervoor een uitgelezen kans. Een aantal intensief betrokkenen vertelt over de samenwerking en het belang van passende kerndoelen voor álle leerlingen.

De bestaande kerndoelen voor het (voortgezet) speciaal onderwijs en de kerndoelen voor primair en onderbouw voortgezet onderwijs zijn destijds apart van elkaar ontwikkeld. ‘Hierdoor was er onvoldoende samenhang tussen de kerndoelen voor het regulier onderwijs en die voor het (v)so. Bovendien was er te weinig aandacht voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften,’ legt Van der Laan uit. ‘Met de huidige actualisatie gelden dezelfde kerndoelen voor alle leerlingen die naar vso-vervolgonderwijs uitstromen, ongeacht het type onderwijs dat een leerling volgt. De kerndoelen vormen zo een gemeenschappelijk kader voor zowel het primair onderwijs en de onderbouw voortgezet onderwijs als voor het (voortgezet) speciaal onderwijs.’

Bewustwordingsproces

De klankbordgroep specifieke onderwijsbehoeften bestaat uit vertegenwoordigers van landelijke verenigingen, belangenorganisaties en andere professionals op het gebied van (v)so en inclusief onderwijs. Zij bekijken de tussenproducten van de kerndoelenteams op haalbaarheid en herkenbaarheid voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Dat zijn vooral leerlingen met een visuele, auditieve/communicatieve of lichamelijke beperking, of leerlingen die milde leer- of gedragsproblemen ervaren. Een van hen is vakleerkracht Gebarentaal en dovencultuur Corina Burggraaf-Maljers. Ze is lid van Sprong Vooruit, het landelijk expertisenetwerk voor onderwijs aan en begeleiding van dove en slechthorende leerlingen.

Burggraaf-Maljers: ‘Bij de huidige kerndoelen is er bewust voor gekozen om geen kerndoelen op te nemen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. In het speciaal onderwijs zijn we inmiddels wel gewend om kerndoelen en methoden voor onze leerlingen ‘te vertalen’. Maar een leraar in het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs is daar doorgaans minder alert op. Neem leerlingen die moeilijk of zelfs helemaal niet kunnen horen. Zij kunnen meer moeite hebben met redactiesommen, als ze gewend zijn dit soort sommen op te lossen met behulp van Gebarentaal. Als we bij ons op school zo’n som vertalen naar Gebarentaal, zeggen die leerlingen: ‘Oh, bedoel je dat!’ Het lastige zit ’m dan in de leesvaardigheid, die bij onze leerlingen meer moeite kan kosten. Maar wat toets je: leesvaardigheid of rekenvaardigheid? Gebarentaal is geen hulpmiddel, het is gewoon een taal op zich. In het speciaal onderwijs krijgen deze leerlingen de ruimte om in hun eigen taal te communiceren.’

‘Daar kun je het verschil maken naar inclusief onderwijs.’

De klankbordgroep heeft advies gegeven of de kerndoelen onder andere hiervoor genoeg ruimte bieden. Kastelein: ‘De aanbevelingen zitten vooral op woordniveau. Daar kun je het verschil maken naar inclusief onderwijs. Neem bijvoorbeeld het woord ‘visualiseren’: dat kun je niet gebruiken voor een leerling die blind is. Maar vervang je dit woord door ‘beschrijven’, dan kan iedere leerling het op de eigen manier doen, passend bij de zintuiglijke mogelijkheden en de leef- en belevingswereld. Het zijn vaak dit soort kleine ingrepen die een groot verschil maken.’

Burggraaf-Maljers noemt het grote winst dat de klankbordgroep specifieke onderwijsbehoeften en de SLO-curriculumexperts (v)so/inclusiever onderwijs al in een vroeg stadium bij de actualisatie betrokken zijn. ‘Het gaat om een bewustwordingsproces van het onderwijsveld. Leerlingen met een auditieve of visuele beperking zonder leerproblemen nemen vaak deel aan het primair en voortgezet onderwijs. Slechthorende en dove leerlingen hebben baat bij zo veel mogelijk visuele input. Bij slechtziende en blinde leerlingen helpt het om meer auditieve input te geven.’

Handreiking inclusiever onderwijs

Aan het begin van het proces van actualisatie gingen Kastelein en Van der Laan bij alle kerndoelenteams langs. ‘Per leergebied hebben we een handreiking inclusiever onderwijs aangeboden, met aandachtspunten en een soort checklist,’ legt Kastelein uit. ‘Bij de online bijeenkomsten met de klankbordgroep sluit ook altijd een aantal teamleden vanuit het kerndoelenteam aan, zoals Bram van het team burgerschap.’

Twee keer hebben de curriculumexperts samen met de klankbordgroep specifieke onderwijsbehoeften naar de tussenproducten van de teams gekeken. De eerste keer naar de karakteristiek van ieder leergebied, de keer erop naar de conceptkerndoelen.

Samenwerking

Hugen en zijn mede-teamlid Marije Scheepstra gaven binnen hun kerndoelenteam burgerschap aan verkenner specifieke onderwijsbehoeften te willen worden. ‘Wij hebben in ons team gewerkt met persona’s die stonden voor verschillende typen leerlingen. Daar zaten ook leerlingen bij met specifieke onderwijsbehoeften. De karakteristieken van de persona’s hingen tijdens onze bijeenkomsten op posters om ons heen, zodat we continu konden checken of we écht voor alle leerlingen aan het ontwikkelen en schrijven waren. Ik voelde als ambassadeur een sterke verantwoordelijkheid. Dat werkte echt heel goed.’

Burggraaf-Maljers: ‘We hebben de collega’s in de kerndoelenteams – waar nodig – aan het denken gezet. Als ik nu kijk naar de conceptkerndoelen van Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid, vind ik dat we als klankbordgroep zeker voldoende gehoord en tegemoetgekomen zijn.’

Inclusief onderwijs

De aanpak van de curriculumexperts (v)so/inclusiever onderwijs en de aanbevelingen van de klankbordgroep om de doelen inclusiever te formuleren, blijken de diverse teamleden te hebben geholpen. Teamleden zijn zich meer bewust geworden van het belang om bij doelformulering te denken: geldt dit doel voor alle leerlingen? Wat als je specifieke onderwijsbehoeften hebt of een lichamelijke beperking, kun je dan ook aan dit doel werken? En als een leerling milde leer- of gedragsproblemen ervaart: is het doel dan ook nog herkenbaar en haalbaar?

Goed geformuleerde doelen lijken met name belangrijk voor de bewustwording bij leraren in het primair onderwijs en in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Het blijft natuurlijk altijd zoeken wat voor een leerling werkt, maar de nieuwe kerndoelen gaan heel waarschijnlijk wel meer houvast geven.

De verwachting is bovendien dat methoden- en toetsenmakers op basis van de geactualiseerde kerndoelen beter met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften rekening zullen houden. De intentie is er zeker, ondanks dat het om relatief kleine doelgroepen gaat.

Inclusieve kerndoelen zijn een belangrijke stap vooruit, vinden alle vier. ‘Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften willen aan alles meedoen. Dát is inclusief onderwijs,’ zegt Kastelein. ‘En hetzelfde proces gaan we, samen met de klankbordgroep specifieke onderwijsbehoeften, herhalen voor de vijf leergebieden die na de zomer van 2023 zijn gestart met de actualisatie.’

Brigitte Bloem is journalist/tekstschrijver en schrijft voor een breed scala aan opdrachtgevers over onderwijs.