Leerlingen die oneindig een toets voorbereiden, niet tevreden zijn met een 8 of een negatief zelfbeeld hebben. Herkenbaar? Dan heb je waarschijnlijk te maken met perfectionistische leerlingen. In dit artikel legt Ard Nieuwenbroek, auteur van het boek Perfectionistische leerlingen, je uit wat de signalen zijn.
Op school is perfectie iets wat vaak – onbedoeld – wordt gestimuleerd en beloond. In veel gevallen wordt perfectie niet gezien als een probleem en worden deze leerlingen niet besproken: het gaat toch goed? Voor leerkrachten zijn leerlingen die hard werken en hoge cijfers halen heerlijk. Deze leerlingen zullen het ver schoppen en daarnaast is het fijn om in de goede resultaten van leerlingen de bevestiging te zien dat jij blijkbaar een uitstekende leerkracht bent. Je kent je vak, weet leerlingen te stimuleren en bent blijkbaar in staat om goed uit te leggen.
Kortom: ‘goede’ leerlingen bewijzen dat jij als leerkracht bent geslaagd! De goede resultaten gaan echter in sommige gevallen gepaard met angst, dwang en soms zelfs met een loerende burn-out. Leerlingen met goede resultaten zouden dus net zo goed een aandachtspunt moeten zijn.
Signalen van perfectionisme
Perfectionisme komt voor bij alle leeftijden. Neem bijvoorbeeld Teun, een leerling uit groep 1. De eerste maanden op school ging het heel goed met hem. Hij ging vrolijk naar school en kwam als een blije kleuter thuis. Hij zong liedjes die hij geleerd had, vertelde hele verhalen over wat hij had gedaan en kon zich uren vermaken met tekenen en schilderen.
Tot hij op een dag thuiskwam met een voorgedrukte tekening. Hij had gehoord dat je binnen de lijntjes moest blijven als je kleurde. Gespannen deed hij zijn uiterste best en schrok toen hij uitschoot en over de lijn ging. Zijn ouders probeerden hem ervan te overtuigen dat het helemaal niet erg was en dat hij gewoon kon doorgaan. Het hielp niets. Voor Teun was de tekening verpest. Zijn huilbui ging pas over toen zijn vader op het idee kwam om een sticker over het foute lijntje te plakken, zodat je er niks meer van zag. De tekening was gered. Maar Teun zelf?
Oneindig een toets voorbereiden
Bij oudere kinderen zien we meestal andere signalen: oneindig een toets voorbereiden, niet tevreden zijn met een 8, een negatief zelfbeeld en voortdurend overprikkeld zijn. Ik zie het als een inspanningsverplichting om als school aandacht te besteden aan deze ‘ideale’ leerlingen en hen niet laten verdwalen in hun uit de hand gelopen prestatiedrang – die eigenlijk meer een dwang is.
Perfectionistische leerlingen begeleiden
Een manier om deze kwetsbare groep leerlingen te begeleiden, is door middel van leren vanuit een vaste mindset of een groeimindset. Een vaste mindset houdt in dat leerlingen denken ‘zo ben ik nu eenmaal’. Kinderen met een groeimindset zijn van mening dat ze invloed hebben op wat ze doen en wie ze zijn.
Meer ruimte
Perfectionisten hebben een vaste mindset en zijn overdreven gericht op het bewijzen van hun talenten. Deze gedachte leidt tot bewijsdrang en de voortdurende behoefte aan erkenning van jouw kwaliteiten door anderen. Daarom telt alleen de behaalde prestatie en vermijden ze risico’s. Ze zijn bezorgd of ze hun tekortkomingen wel kunnen verbergen. Wie durft te falen en open durft te kijken naar eigen fouten, geeft zichzelf meer ruimte. Je gaat dan na wat er ‘nog niet’ goed ging en besluit daaraan te werken. Dit resulteert in minder stress en betere resultaten.
Een consequente benadering
De kijk van kinderen op hun leerproces wordt op subtiele manieren beïnvloed door het taalgebruik van de omgeving. Zo kun je tegen een kind zeggen: ‘Goed gedaan, hoor! Dat is heel slim van jou!’ Of ‘Goed gedaan! Ik zie dat je er heel hard aan hebt gewerkt!’. De eerste zin versterkt het denken vanuit een vaste mindset, de tweede komt voort uit een groeimindset en kan het denken in die richting stimuleren. Een consequente benadering vanuit de groeimindset kan perfectionisten helpen zich stap voor stap te bevrijden uit de overtuiging dat alleen het perfecte resultaat telt.
Denk vanuit een groeimindset
Wil je je leerlingen helpen om niet perfectionistisch te worden? Zorg er dan voor dat je als leerkracht gaat denken vanuit een groeimindset, zodat jouw leerlingen dit besef ook eigen kunnen maken. Geef daarbij altijd taakgerichte feedback zoals waardering voor hun inzet, de aanpak of hun doorzettingsvermogen. Tenslotte dien je als leerkracht de waardering voor je leerlingen niet te laten afhangen van de prestaties die ze leveren; alle leerlingen hebben het recht om geaccepteerd te worden zoals ze zijn.
Meer weten? Lees dan het boek Perfectionistische leerlingen door Ard Nieuwenbroek, uitgeverij Boom, 2018. Of bezoek het symposium Perfectionistische leerlingen op 21 november 2018 in Zaltbommel.
