In het artikel De juist studiekeuze: hoe zorg jij ervoor dat leerlingen kiezen wat bij hen past? wordt de term ‘pretpakket’ gebruikt voor bepaalde vakkenpakketten op de middelbare school. Natuurlijk plaatsen we het woord pretpakket hierbij netjes tussen aanhalingstekens. Toch deed dit wat stof opwaaien op de redactie. Hoezo pretpakket!? Waar komt het vandaan dat sommige vakkenpakketten zo’n imago hebben? Dit inspireerde ons om de vervolgvraag te stellen: waarom genieten bèta vakken meer aanzien dan de gamma vakken?
Vakkenpakketten op havo en vwo
In het derde leerjaar kiezen havo- en vwo-leerlingen een profiel voor de rest van hun middelbare schoolperiode. Dit profiel vormt de basis van de studiekeuze. De vier profielen zijn:
- Natuur & Techniek
- Natuur & Gezondheid
- Economie & Maatschappij
- Cultuur & Maatschappij
De eerste twee profielen hebben verplichte bèta vakken, zoals scheikunde en wiskunde. Economie & Maatschappij vereist wiskunde en economie. Het zogenoemde ‘pretpakket’ Cultuur & Maatschappij heeft geschiedenis en een moderne taal als eis. Een pakket dat leerlingen met bijvoorbeeld een talenknobbel kiezen. Toch gebeurt dit weinig. Docent Miriam Groenen-Ruis licht in haar blog voor de Radboud Universiteit over het profiel Cultuur & Maatschappij toe: “In de realiteit zien we echter dat dit profiel op veel scholen zo weinig populair is dat we ons moeten afvragen of dit een realistische keuze genoemd mag worden. Die populariteit is namelijk niet per se afhankelijk van hoe het individu kijkt naar dit profiel, maar meer hoe laag het aanzien is van dit profiel bij vrienden, ouders en maatschappij.”
Reputatie van gamma vakken
Dit komt deels door het aanzien van een gamma vakkenpakket. Tijdens de OPeRA Conferentie van november 2021 werd in de lezing Waarom jongeren geen talenstudies kiezen (maar dat wel zouden moeten overwegen) aangestipt dat een vakkenpakket met vooral talen een pretpakket wordt genoemd. Dit is zelfs terug te vinden in het Van Dale woordenboek. Het pakket is al jarenlang algemeen bekend als ‘minder uitdagend, minder prestigieus en niet nastrevenswaardig’. In de lezing wordt ook gezegd dat het vak Nederlands op scholen wordt gezien als ‘niet moeilijk’. Mensen die goed zijn in bèta vakken worden ook vaker gezien als analytisch, logisch redenerend en goed in complexe vraagstukken. Dit wekt de suggestie dat zij ‘slimmer’ zijn en beter kunnen leren.
Toelatingseisen studie als reden vakkenpakket
Keuzevrijheid voor je toekomst speelt ook mee in de keuze voor een bèta vakkenpakket. In tegenstelling tot alfa en gamma studies zoals bijvoorbeeld Letterkunde en Sociologie, hebben de meeste bèta studies toelatingseisen. Heb je enkele bèta vakken niet? Dan dien je deze eerst in te halen. Het lijkt daarom maar beter om deze vakken vast op je diploma te hebben staan, vaak bevestigd door ouders en docenten. Zo heb je alle keuzevrijheid in studies. Iets dat je met het ‘pretpakket’ niet hebt. Hierdoor is het diploma met Natuur & Techniek of Natuur & Gezondheid op papier meer waard en heeft het dus meer aanzien.
Miriam Groenen-Ruis verklaart: “Wie op de middelbare school een natuurprofiel kiest, krijgt de cultuur- en maatschappijvakken daar als bonus bovenop. Elke vwo-leerling krijgt namelijk een extra moderne vreemde taal met daarnaast de voor iedereen verplichte vakken maatschappijleer en CKV. De boodschap die hiermee gepaard gaat is duidelijk: wie kiest voor een natuurprofiel leert meer dan wie kiest voor een maatschappijprofiel. Wanneer je als 15-jarige absoluut nog niet weet wat je later wil worden, wat overigens volkomen begrijpelijk is, dan kies je toch liever voor de veilige optie: het prestigieuze profiel dat alle opties openhoudt.”
Het aanzien van bèta vakken
Dat prestigieuze en het bijbehorende aanzien blijkt een vicieuze cirkel te vormen. Minder leerlingen kiezen gamma vakken uit angst buiten de groep te vallen. Dit komt volgens NPO Kennis omdat de mens een sociaal dier is. Bij de groep horen is een basisbehoefte. Hoor je er niet bij? Dan kun je daar veel last van krijgen. Sociale uitsluiting leidt tot stress en minder zelfvertrouwen en een gevoel vergelijkbaar met fysieke pijn. Des te groter de groep met andere profielkeuzes dus wordt, des te minder leerlingen voor de gamma vakken gaan. En dat is jammer, want het leidt tot steeds meer leerlingen die een studierichting kiezen die niet bij hen past.
Opleiding met baangarantie
Ook de overheid speelde hier een rol in. Er werd vanaf eind 2003 actief campagne gevoerd om meer leerlingen aan de bèta vakken te krijgen. Deze campagne ontstond door een schreeuwend tekort aan o.a. technici. Door technische vakken in de klaslokalen toegankelijker te maken, hoopte de overheid dit op te lossen. En dat werkte, want die baangarantie na een technische studiekeuze is natuurlijk mooi meegenomen. Het gevolg? In 2017 trok TU Eindhoven aan de bel omdat ze het aantal studenten van hun bèta studies niet kwijt konden. Het aantal studenten op de andere technische universiteiten bleken in 2017 gemiddeld met 30 procent gegroeid. Meer bèta studies dan voorheen werken daarom nu met een numerus fixus, een zogenaamde selectieprocedure. Toch blijkt nergens uit dat leerlingen die gamma vakken volgen niet net zo gemakkelijk een baan kregen.
Profielkeuze
Hoewel de overheidscampagne al startte in 2003, daalt de populariteit van Cultuur & Maatschappij nog jaarlijks, zowel op havo als vwo. Dit blijkt uit onderzoek van het VHTO Expertisecentrum Genderdiversiteit in Bèta, Techniek en IT.
Havo
In 2019-2020 werd het vakkenpakket Economie & Maatschappij door zowel jongens als meisjes op de havo het meest gekozen. Hierna volgden bij de jongens de profielen Natuur & Techniek en Natuur & Gezondheid. Maar 5% van de jongens koos Cultuur & Maatschappij. Bij de meisjes was dit pakket populairder en krijgt Cultuur & Maatschappij met 19% een derde plek.
Vwo
Op het vwo staat Cultuur & Maatschappij duidelijk op de laatste plaats. 3% van de jongens en 10% van de meisjes kozen dit vakkenpakket. Bij de jongens was Natuur & Techniek het meest in trek en bij de meisjes staat Natuur & Gezondheid op één.
Talenknobbel vs. rekenwonder
Hoewel een diploma met bèta vakken dus duidelijk populairder is én studievoordelen heeft, mogen we de aanleg van de leerling niet vergeten. Waar de ene leerling vloeiend Frans spreekt maar rekenblind is, maakt de ander met gemak wiskundige formules en is het aanleren van Franse grammatica een uitdaging. Het blijft belangrijk dit op school in de gaten te houden en een passend vakkenpakket te bespreken met zowel leerlingen als ouders. Zo voorkom je gefrustreerde leerlingen, gefrustreerde ouders wegens lagere cijfers en uren bijles.
En niet alleen dat: door samen in de klas de reputatie van gamma vakken te bevragen en te bediscussiëren, kunnen deze vakken een beter aanzien krijgen. Zo voorkomen we dat we over tien jaar een nieuwe overheidscampagne zien wegens een tekort aan journalisten, cultuurwerkers en historici.
In de klas
Denk jij als docent dat het voor leerlingen beter is om een breed vakkenpakket met exacte vakken te volgen? Hoe bespreken jullie de profielkeuzes in de klas? Laat het ons weten via het contactformulier
