Het afgelopen jaar werkten teams van leraren, vak- en curriculumexperts aan nieuwe kerndoelen voor onder andere de leergebieden Nederlands en rekenen en wiskunde. Binnenkort nemen scholen de proef op de som: zijn de kerndoelen bruikbaar in de klas en wat hebben scholen nodig om ze te implementeren?
Foto: Barbra Verbij
De huidige kerndoelen dateren uit 2006. Sindsdien is er het nodige veranderd in de wereld. Alle reden voor een actualisatie om zo het onderwijs weer bij de tijd te brengen en leerlingen goede bagage mee te kunnen geven. Bovendien zijn de bestaande kerndoelen erg algemeen en globaal geformuleerd, stelt Mirjam Brand, programmamanager actualisatie kerndoelen bij SLO. ‘Ze bieden leraren nauwelijks houvast. Daarom is aanscherping nodig.’
Tjalling Brouwer, voorzitter van de Vereniging van Taalspecialisten en lid van de advieskring voor het kerndoelenteam Nederlands, beaamt dit volmondig. ‘Leraren kennen de huidige kerndoelen niet zo goed, merk ik in mijn werk als onderwijsadviseur. Ze bepalen nu nauwelijks hun handelen. Kernpunt voor mij bij deze actualisatie was: laten we zorgen dat we leraren er meer bij betrekken, zodat ze beter weten wat leerlingen eind primair onderwijs, onderbouw voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs moeten kennen, kunnen en ervaren. Het is een mooie set kerndoelen geworden, die echt richting geeft aan het meer in samenhang brengen van domeinen, zowel binnen het taalonderwijs zelf als in samenhang met de andere leergebieden.’
Synergie
Leraren zijn van meet af aan betrokken bij de actualisatie. In elk kerndoelenteam zitten naast vak- en curriculumexperts ook leraren uit het primair onderwijs (po) en het voortgezet onderwijs (vo). De kerndoelenteams werkten afgelopen schooljaar toe naar actuele en concrete conceptkerndoelen, waarin staat wat leerlingen moeten kennen en kunnen. Ook hebben zij, en dat is nieuw, beheersings- en ervaringsdoelen geformuleerd. Daarin staat bijvoorbeeld dat leerlingen ervaren dat rekenen en wiskunde heel nuttig zijn in het leven van alledag. Of dat lezen ontspannend én motiverend kan zijn.
Anders dan in 2006 formuleren de teams tegelijkertijd kerndoelen voor eind primair onderwijs en voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. ‘Hierdoor ontstaat eenheid in taal en begrippen. Zo kunnen we echt werken aan doorgaande leerlijnen,’ vertelt Brand. Op eenzelfde manier streven de teams naar samenhang tússen de leergebieden. ‘Wat leerlingen bij Nederlands leren, zoals diep lezen en mondeling presenteren, kunnen ze ook bij andere leergebieden benutten. En ook rekenen en wiskunde hebben raakvlakken met de zaakvakken, zoals logisch redeneren en probleem oplossen.’ Een gezamenlijke verklarende woordenlijst per leergebied zorgt ervoor dat begrippen en concepten in po en vo gebruikt worden. ‘Zo sturen we bewust op samenhang en synergie.’
Voor de leerlingen is dat alleen maar winst. In plaats van een verzameling van kennis en vaardigheden ontstaat er een samenhangend en betekenisvol aanbod. ‘Een belangrijke vraag bij de kerndoelen is: wat hebben leerlingen nodig om deel te nemen aan de samenleving?’ vertelt Brand. ‘En dan is het goed dat er een actuele en relevante set kerndoelen ligt om leerlingen toe te rusten.’
Bruikbaar?
De geactualiseerde kerndoelen zijn in samenwerking met het onderwijsveld tot stand gekomen. En nu er complete sets conceptkerndoelen voor Nederlands en rekenen en wiskunde liggen, wordt het onderwijsveld opnieuw betrokken. In januari 2024 gaat namelijk een nieuwe fase van start, waarbij de conceptkerndoelen in de onderwijspraktijk beproefd worden. SLO gaat daarvoor in heel Nederland scholen werven die mee willen kijken en denken. ‘We vragen scholen om kritisch mee te kijken naar de conceptkerndoelen, hierover in gesprek te gaan of elementen uit te proberen. Dit alles om te toetsen of de kerndoelen bruikbaar zijn in de onderwijspraktijk,’ aldus Brand. Brouwer vult aan: ‘De proef op de som is aan de praktijk: kunnen leraren ermee uit de voeten? Die interactie met het veld is heel waardevol en essentieel om ervoor te zorgen dat de kerndoelen gaan leven in de klas.’
Denk mee over de kerndoelen
- Hoe kijken jij en je collega’s aan tegen de conceptkerndoelen? En wat hebben jullie nodig om daar straks mee te gaan werken? Praat en denk hierover mee tijdens het (gratis) Landelijk Congres ‘Actualisatie Kerndoelen’, op 10 oktober in Nieuwegein. Meld je hier aan voor de wachtlijst.
- Wil je dat jouw school meedoet aan het beproeven van de conceptkerndoelen in de praktijk? Geef je interesse door via: actualisatiebeproeven@slo.nl.
Het beproeven van de conceptkerndoelen start met regiobijeenkomsten door heel Nederland, waarna ongeveer twintig tot dertig scholen per regio intensief met de conceptkerndoelen aan de slag gaan en hier feedback op geven. Het idee is dat per school een leraar, een taal- of rekencoördinator en een schoolleider betrokken worden. Brouwer: ‘Dat zijn de mensen die de implementatie dragen. De leraren doen het uitvoerende werk, de coördinatoren bieden inhoudelijke ondersteuning en advies en de schoolleider is eindverantwoordelijk en moet de mensen op de werkvloer ruggensteun geven.’
Het beproeven van de conceptkerndoelen duurt tot en met het voorjaar van 2024. Daarna start het ministerie van OCW het wetgevingstraject. De verwachting is dat de kerndoelen in 2025 definitief worden vastgesteld. Parallel aan het wetgevingstraject gaat SLO in april 2024 met scholen in gesprek over de vraag wat zij nodig hebben om de kerndoelen op een goede manier te implementeren. Het doel daarvan is inzicht krijgen in eventuele belemmeringen of voetangels. Hiervoor zijn ook leerlijnen en andere ondersteunende materialen nodig die SLO gaat ontwikkelen.
SLO wil in deze fase ook het curriculumbewustzijn van leraren prikkelen. Brand: ‘De kerndoelen beschrijven helder en concreet wat leerlingen moeten ervaren, kennen en kunnen. Leerlijnen helpen om een goede opbouw te realiseren. Daardoor kun jij als leraar betere keuzes maken: wat hebben jouw leerlingen op welk moment nodig om eruit te halen wat erin zit. Dat aanbod hoeft niet altijd uit een methode te komen. Jij als leraar bent de expert die bepaalt wat wanneer nodig en nuttig is.’
Brouwer: ‘Bij de voorwaarden voor een goede implementatie kunnen externe taal- of rekenspecialisten ook een ondersteunende rol spelen. Als externe onderwijsadviseurs komen zij op meerdere scholen en hebben zij goed zicht op de nieuwe kerndoelen.’
Zachte landing
De fase van beproeven moet zorgen voor een zachte landing van de geactualiseerde kerndoelen in het onderwijs. En vooral dat deze gaan leven in de klas. ‘We moeten realistisch zijn,’ zegt Brouwer. ‘De nieuwe kerndoelen helpen, maar leveren niet van vandaag op morgen ander onderwijs op. We moeten erover in gesprek blijven.’
Het zou bijvoorbeeld mooi zijn als scholen concrete uitwerkingen van de kerndoelen delen. De kerndoelenteams geven hier al een aanzet voor. Bij elke kerndoelzin staan een uitwerking (‘Het gaat hierbij om …’) én suggesties (‘Te denken valt aan …’). Die suggesties vallen buiten de wettelijke tekst, maar brengen de kerndoelen wel tot leven. ‘Het is uiteraard geen uitputtend lijstje en al helemaal geen afvinklijstje.’ Brand heeft goede hoop dat het zo gaat werken. ‘We hebben echt een mooie samenwerking met alle betrokkenen, van leraren tot experts en van raden tot en met vakverenigingen. We doen dit hele proces door, voor en met het veld. En daar word ik heel blij van!’
Samen met het onderwijsveld
Het ministerie van OCW gaf SLO de opdracht om samen met het onderwijsveld de kerndoelen voor Nederlands, rekenen en wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid te actualiseren of te ontwikkelen. Daar is het afgelopen schooljaar hard aan gewerkt door kerndoelenteams, bestaande uit leraren (po en vo), vakexperts, curriculumexperts van SLO en een onafhankelijke procesregisseur. De teams werden bijgestaan door een advieskring met vertegenwoordigers van onder meer vakverenigingen (zoals de Vereniging van Levende Talen en de Nederlandse Vereniging van Wiskundeleraren), lerarenopleidingen en wetenschappers.
De conceptkerndoelen Nederlands en rekenen en wiskunde zijn eind september als eerste opgeleverd. Die voor de andere twee leergebieden volgen in november. In het eerste kwartaal van 2024 beproeven scholen de bruikbaarheid van de kerndoelen in de onderwijspraktijk. Daarna gaat SLO met scholen in gesprek over de vraag wat zij nodig hebben om de kerndoelen te implementeren. De kerndoelen gelden voor po, onderbouw vo en (v)so.
Een soortgelijk traject start najaar 2023 voor de overige vijf leergebieden (moderne vreemde talen, mens en maatschappij, mens en natuur, kunst en cultuur, en bewegen en sport). Meer informatie over de actualisatie van de kerndoelen is te vinden op: actualisatiekerndoelen.nl en slo.nl/actualisatie.
